Temel bilgiler
BM Temel İnsan Hakları Mekanizmalarına hızlı bakış
İnsan hakları izleme ve göstergeleri
Bir insan hakkı ihlaline ilişkin nereye kimler başvurabilir?
BM İnsan Hakları Sözleşmeleri
Uluslararası insan hakları hukuku, BM İnsan Hakları çalışmalarının ve desteklediği mekanizmaların temelini oluşturur. Bu yasal çerçeve, tarihte temel insan haklarını ortaya koyan ilk belge olan İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin (İHEB) kabul edilmesiyle doğdu. İHEB, Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi ve onun iki İhtiyari Protokolü ve Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi ile birlikte Uluslararası İnsan Hakları Hukukunun temel çerçevesini oluşturmaktadır.
Zamanla gelişen bu çerçeve artık aşağıdakileri de kapsamaktadır:
- IHEB ve 10 temel insan haklar sözleşmesi
- Bu sözleşmelerin komitenin sonuç gözlemleri, genel yorumları, bireysel başvuru kararları
- BM Özel Usuller özel raportör, uzman, çalışma gruplarının raporları, bireysel başvuru kararları
On Temel BM İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye
| Sözleşmenin Yürürlüğe girişi | Türkiye’nin onayı | |
| 1. Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme (ICERD) | 1965 | 16.09.2002 |
| 2. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme (ICCPR) | 1966 | 23.09.2003 |
| 2.1. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmeye Ek Seçmeli Protokol (ICCPR-OP1) | 1966 | 26.11.2006 |
| 2.2. Ölüm cezasının kaldırılmasını amaçlayan Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi’nin İkinci SeçmeliProtokolü (ICCPR-OP2) | 1989 | 2.03.2006 |
| 3. Uluslararası Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi (ICESCR) | 1966 | 23.09.2003 |
| 3.1. Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Sözleşmeye Ek Seçmeli Protokol (ICESCR-OP) | 2008 | İmzalamadı |
| 4. Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) | 1979 | 20.12.1985 |
| 4.1. Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşmenin Seçmeli Protokolü (OP-CEDAW) | 1999 | 29.10.2002 |
| 5. İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme (CAT) | 1984 | 2.08 1988 |
| 5.1. İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşmeye Ek Seçmeli Protokol (OP-CAT) | 2002 | 27.11.2011 |
| 6. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (ÇHS) | 1989 | 4.04.1995 |
| 6.1. Çocukların Silahlı Çatışmalara Müdahalesine Dair Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin Seçmeli Protokolü (OP-CRC-AC) | 2000 | 4.05.2004 |
| 6.2. Çocukların satışı, çocuk fahişeliği ve çocuk pornografisine ilişkin Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin Seçmeli Protokolü (OP-CRC-SC) | 2000 | 19.08.2002 |
| 6.3. Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin İletişim Prosedürüne İlişkin Seçmeli Protokolü(OP-CRC-IC) | 2014 | 26.03.2018 |
| 7. Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Üyelerinin Haklarının Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme (ICMW) | 1990 | 27.09.2004 |
| 8. İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Önlenmesi Alt Komitesi (SPT) | 2002 | 2011 |
| 9. Tüm Kişilerin Zorla Kaybedilmeden Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme (CPED) | 2006 | İmzalamadı |
| 10. Engellilerin Haklarına Dair Sözleşme (CRPD) | 2006 | 28.09.2009 |
| 9.1.Engellilerin Haklarına Dair Sözleşmeye Ek Seçmeli Protokol (OP-CRPD) | 2006 | 10.02.2015 |
BM Temel İnsan Hakları Mekanizmalarına hızlı bakış
Hükümetler, uluslararası insan hakları sözleşmelerinin onaylanması yoluyla, sözleşme yükümlülükleri ve görevleriyle uyumlu yerel önlemler almayı ve mevzuatı yürürlüğe koymayı taahhüt eder. Taraf Devletlerin yükümlülüklerini yerine getirmediği ve mevcut mevzuatlarının ve mekanizmalarının insan hakları ihlallerini ele almadığı durumlarda, uluslararası insan hakları standartlarına ülke düzeyinde saygı gösterilmesini, uygulanmasını ve icra edilmesini sağlamaya yardımcı olmak için bölgesel ve uluslararası düzeylerde harekete geçirilecek mekanizmalar ve prosedürler mevcuttur.
İnsan Hakları Mekanizmaları
- Sözleşme Organları (Komiteler)
- BM Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi
- BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi
- BM İnsan Hakları Komitesi
- BM Kadına Karşı Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Komitesi
- BM İşkencenin Önlenmesi Komitesi
- BM Çocuk Hakları Komitesi
- BM Göçmen İşçiler Komitesi
- BM İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Önlenmesi Alt Komitesi
- BM Engelli Kişilerin Hakları Komitesi
- BM Zorla Kaybetmelerin Önlenmesi Komitesi
- BM Şartı Organları
- İnsan Hakları Konseyi
- Özel Usuller/Prosedürler
- 46 tematik raportör, uzman, çalışma grubu
- 14 ülke için raportör
- Evrensel Periyodik İnceleme
- İnsan Hakları Konseyi Tarafından Yetkilendirilmiş Soruşturmalar
- Özel Usuller/Prosedürler
- İnsan Hakları Konseyi
İnsan hakları izleme ve göstergeleri
İnsan hakları standartlarının ve taahhütlerinin dünya çapında uygulanmasını sağlamak için izleme, insan hakları çalışmalarının kritik bir bileşenidir. BM İnsan Hakları, ilerlemeyi ölçmeye yardımcı olmak için bir göstergeler çerçevesi geliştirmiştir.
Bir insan hakkı ihlaline ilişkin kimler nereye başvurabilir?
| Özel Usuller /Prosedürler | Sözleşme Organları | İnsan Hakları Konseyi | |
| Ne hakkında şikâyet edebilir? | |||
| Herhangi bir insan hakkı hakkında | √ | ||
| 40’tan fazla Özel Prosedür yetkisinden birinin kapsamına giren haklardan herhangi biri | √ | ||
| Sözleşme kapsamında korunan haklardan herhangi biri | √ | ||
| Kimler şikâyette bulunabilir? | |||
| Mağdurlar | √ | √ | √ |
| Mağdurlar adına hareket eden bireyler | Mağdurların yazılı rızası varsa | ||
| Birey veya topluluk grupları | √ | Mağdurların yazılı rızası varsa | √ |
| Sivil Toplum Örgütleri | √ | Mağdurların yazılı rızası varsa | √ |
| Ulusal insan hakları kurumları | √ | Mağdurların yazılı rızası varsa | |
| Model Şikâyet Formu | Model Şikâyet Formu | Model Şikâyet Formu | |