Uluslararası insan hakları hukuku, BM İnsan Hakları çalışmalarının ve desteklediği mekanizmaların temelini oluşturur. Bu yasal çerçeve, tarihte temel insan haklarını ortaya koyan ilk belge olan İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin (İHEB) kabul edilmesiyle doğdu. İHEB, Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi ve onun iki İhtiyari Protokolü ve Uluslararası Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi ile birlikte Uluslararası İnsan Hakları Hukukunun temel çerçevesini oluşturmaktadır. Bu çerçeve altında Birleşmiş Milletler’in aşağıdaki insan hakları izleme mekanizmaları bulunur:
Zamanla gelişen insan hakları çerçevesi aşağıdakileri kapsamaktadır:
- IHEB ve 10 temel insan haklar sözleşmesi
- Bu sözleşmelerin komitenin sonuç gözlemleri, genel yorumları, bireysel başvuru kararları
- BM Özel Usuller özel raportör, uzman, çalışma gruplarının raporları, bireysel başvuru kararları
Dokuz Temel BM İnsan Hakları Sözleşmesi ve Türkiye
| Sözleşmenin Yürürlüğe girişi | Türkiye’nin onayı | |
| 1. Her Türlü Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme (ICERD) | 1965 | 16.09.2002 |
| 2. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme (ICCPR) | 1966 | 23.09.2003 |
| 2.1. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmeye Ek Seçmeli Protokol (ICCPR-OP1) | 1966 | 26.11.2006 |
| 2.2. Ölüm cezasının kaldırılmasını amaçlayan Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi’nin İkinci SeçmeliProtokolü (ICCPR-OP2) | 1989 | 2.03.2006 |
| 3. Uluslararası Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmesi (ICESCR) | 1966 | 23.09.2003 |
| 3.1. Ekonomik Sosyal ve Kültürel Haklara İlişkin Sözleşmeye Ek Seçmeli Protokol (ICESCR-OP) | 2008 | İmzalamadı |
| 4. Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi (CEDAW) | 1979 | 20.12.1985 |
| 4.1. Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılmasına İlişkin Sözleşmenin Seçmeli Protokolü (OP-CEDAW) | 1999 | 29.10.2002 |
| 5. İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme (CAT) | 1984 | 2.08 1988 |
| 5.1. İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşmeye Ek Seçmeli Protokol (OP-CAT) | 2002 | 27.11.2011 |
| 6. Çocuk Haklarına Dair Sözleşme (ÇHS) | 1989 | 4.04.1995 |
| 6.1. Çocukların Silahlı Çatışmalara Müdahalesine Dair Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin Seçmeli Protokolü (OP-CRC-AC) | 2000 | 4.05.2004 |
| 6.2. Çocukların satışı, çocuk fahişeliği ve çocuk pornografisine ilişkin Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin Seçmeli Protokolü (OP-CRC-SC) | 2000 | 19.08.2002 |
| 6.3. Çocuk Haklarına Dair Sözleşmenin İletişim Prosedürüne İlişkin Seçmeli Protokolü(OP-CRC-IC) | 2014 | 26.03.2018 |
| 7. Tüm Göçmen İşçilerin ve Aile Üyelerinin Haklarının Korunmasına İlişkin Uluslararası Sözleşme (ICMW) | 1990 | 27.09.2004 |
| 8. Tüm Kişilerin Zorla Kaybedilmeden Korunmasına Dair Uluslararası Sözleşme (CPED) | 2006 | İmzalamadı |
| 9. Engellilerin Haklarına Dair Sözleşme (CRPD) | 2006 | 28.09.2009 |
| 9.1.Engellilerin Haklarına Dair Sözleşmeye Ek Seçmeli Protokol (OP-CRPD) | 2006 | 10.02.2015 |
Hükümetler, uluslararası insan hakları sözleşmelerinin onaylanması yoluyla, sözleşme yükümlülükleri ve görevleriyle uyumlu yerel önlemler almayı ve mevzuatı yürürlüğe koymayı taahhüt eder. Taraf Devletlerin yükümlülüklerini yerine getirmediği ve mevcut mevzuatlarının ve mekanizmalarının insan hakları ihlallerini ele almadığı durumlarda, uluslararası insan hakları standartlarına ülke düzeyinde saygı gösterilmesini, uygulanmasını ve icra edilmesini sağlamaya yardımcı olmak için bölgesel ve uluslararası düzeylerde harekete geçirilecek mekanizmalar ve prosedürler mevcuttur.
İnsan Hakları Mekanizmaları
- Sözleşme Organları (Komiteler)
- BM Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi
- BM Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi
- BM İnsan Hakları Komitesi
- BM Kadına Karşı Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Komitesi
- BM İşkencenin Önlenmesi Komitesi
- BM Çocuk Hakları Komitesi
- BM Göçmen İşçiler Komitesi
- BM İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Önlenmesi Alt Komitesi
- BM Engelli Kişilerin Hakları Komitesi
- BM Zorla Kaybetmelerin Önlenmesi Komitesi
- BM Şartı Organları
- İnsan Hakları Konseyi
- Özel Usuller/Prosedürler
- 46 tematik raportör, uzman, çalisma grubu
- 14 ülke için raportör
- Evrensel Periyodik İnceleme
- İnsan Hakları Konseyi Tarafından Yetkilendirilmiş Soruşturmalar
- Özel Usuller/Prosedürler
- İnsan Hakları Konseyi
İnsan hakları izleme ve göstergeleri
İnsan hakları standartlarının ve taahhütlerinin dünya çapında uygulanmasını sağlamak için izleme, insan hakları çalışmalarının kritik bir bileşenidir. BM İnsan Hakları, ilerlemeyi ölçmeye yardımcı olmak için bir göstergeler çerçevesi geliştirmiştir.
Daha fazla bilgi için
Sivil Toplum Alanı ve Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Sistemi – Sivil Toplum için Pratik bir Rehber
İnsan Hakları Göstergeleri Ölçme ve Uygulama Kılavuzu https://insanhaklariizleme.org/vt/mfhandler.php?file=OHCHR_TR_F7-finalfromUN.pdf&table=yayin&field=dosya&pageType=view&key1=1966
İnsan Hakları İzleme ve Göstergeler https://www.youtube.com/watch?v=ifSK30WQLs0&feature=youtu.be
Sözleşme organları, kendilerini kuran Sözleşmelerin hükümlerine uygun olarak bir dizi işlevi yerine getirir.
Bu işlevler tematik ve yöntem olarak değişse de genelde aşağıdaki içerir:
- Taraf Devletlerin Periyodik Raporlarını değerlendirir ve tavsiyelerde bulunur.
- Bireysel Şikayetleri değerlendirir.
- Ülke Soruşturmaları yürütür.
- Sözleşmeleri ve hükümlerini yorumlamak için tematik tartışmalar düzenler ve Genel Yorum hazırlar.
Taraf Devletlerin Periyodik Raporları
Bir Devlet bir sözleşmeyi onayladığında, bu sözleşmede tanınan hakları uygulamak için yasal bir yükümlülüğe sahip olur. Ancak, bir sözleşmeye taraf olmak sadece ilk adımdır, çünkü hakların kâğıt üzerinde tanınması, uygulamada bu haklardan yararlanılacağını garanti etmek için yeterli değildir.
Bu nedenle, sözleşmenin maddi hükümlerini uygulama yükümlülüklerine ek olarak, her bir taraf Devlet, ilgili sözleşme organına (SPT hariç) hakların nasıl uygulandığına dair periyodik raporlar sunmakla da yükümlüdür.
Taraf Devletlerin raporlarına ek olarak, sözleşme organları bir ülkenin insan hakları durumu hakkında ulusal insan hakları kurumları, uluslararası ve ulusal sivil toplum kuruluşları (STK’lar), Birleşmiş Milletler kuruluşları, diğer hükümetler arası kuruluşlar, meslek grupları ve akademik kurumlar dahil olmak üzere başka kaynaklardan da bilgi alabilirler. Çoğu komite, STK’lardan ve BM kuruluşlarından gelen sunumları dinlemek için özel bir zaman ayırır.
Mevcut tüm bilgiler ışığında, ilgili sözleşme organı raporu taraf Devlet delegasyonunun huzurunda inceler. Bu yapıcı diyaloğa dayanarak Komite, ‘sonuç gözlemleri’ olarak adlandırılan endişe ve tavsiyelerini yayınlar.
Tüm bu Komiteler Hükümet Dışı Örgütlerden gelen bilgi sunma taleplerini kabul etmektedir. Bu sunulan bilgiler aynı zamanda ülkede meydana gelen bazı insan hakları ihlali örneklerini de içerebilir. Raporlarında bir somut vakayı dikkate almalarını sağlamak için ulusal veya uluslar arası Hükümet Dışı Örgütler ile temasa geçmek, ilgili Komitenin o vakayla ilgili genel insan hakları durumunu ele alma şansını artırabilir. Komitenin bu yöndeki bir bulgusu, bireysel vaka açısından faydalı olabilir.
Bütün Komiteler, ülkenin periyodik raporunu inceleyeceği oturum öncesinde Hükümet Dışı Örgütler tarafından yapılan sunumları kabul etmektedir. Bu kuralın istisnaları ve sunum için nihai tarihleri öğrenmek için Komitelerin internet sayfaları incelenebilir. (Treaty Bodies | OHCHR).
Komitelerden sekizi bireylerden şikâyet başvurusu alabilmektedir. Sözleşme kapsamındaki haklarının bu Sözleşmeye taraf bir Devlet tarafından ihlal edildiğini iddia eden herhangi bir kişi, ilgili komiteye bir başvuruda bulunabilir. Ancak Komitelerin bu başvuruları inceleyebilmesi için ilgili Devletin bireysel şikayetleri alma konusunda Sözleşme organının (Komitenin) yetkisini tanımış olması ve şikâyette bulunan kişinin de iç hukuk yollarını tüketmiş olması şarttır.
Sözleşme organlarının bireysel başvuru alma yetkisi kimi kez ilgili Sözleşmenin içinde bir madde olarak yer alırken kimi kez Sözleşmeye ek bir protokol yoluyla belirlenmiştir. Bu durumda Taraf devletlerin ya ilgili maddeyi kabul ettiğine dair beyanda bulunması ya da ilgili ek protokolü onaylanması gerekmektedir.
| Sözleşme Organları (Komiteler) | Komite’nin Bireysel Başvuru Alma Yetkisi | Türkiye |
| İnsan Hakları Komitesi | Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokol | 24 Kasım 2006 |
| Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi | Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokol | Onaylamadı |
| Irk Ayrımcılığına Karşı Komite | Sözleşme’nin 14. maddesi | Onaylamadı |
| Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Kaldırılması Komitesi | Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokol | 29 Ekim 2002 |
| İşkenceye Karşı Komite | Sözleşme’nin 22. maddesi | 2 Ağustos 1988 |
| Çocuk Hakları Komitesi | Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokol | 2017 |
| Bütün Göçmen İşçilerin ve Onların Aile Üyelerinin Haklarının Korunması Komitesi | Sözleşme’nin 77. maddesi | 27 Eylül 2004 |
| Engelli Hakları Komitesi | Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokol | 2015 |
| Zorla Kaybedilmeye Karşı Komite | Sözleşme’nin 32. maddesi | Onaylamadı |
Sözleşme Mekanizmalarına Bireysel Başvuru
| Genel Bakış | İnsan hakları sözleşmesi, bir Devlet tarafından resmi olarak kabul edildiği takdirde, o Devlete sözleşmede yer alan hak ve özgürlükleri koruma, geliştirme ve yerine getirme konusunda bağlayıcı yükümlülükler getiren uluslararası bir anlaşmadır.
Belirli koşullar yerine getirildiğinde, insan hakları ihlallerinin mağdurları, sözleşme haklarının ihlal edildiği iddiasıyla bir Devlet aleyhine Sözleşme Organları Komitesi’ne şikâyette bulunabilirler. |
| Kimler şikâyette bulunabilir?
|
Bireyler veya birey grupları, iç hukuk yollarını tükettikten sonra, kendilerinin veya başkalarının insan hakları sözleşmelerinde yer alan haklarının ihlal edildiği iddiasıyla şikâyette bulunabilirler.
Bireyler, Zorla Kaybetmeler Komitesi’ne kaybolan bir kişinin aranması ve bulunması için acil talepte bulunabilirler. |
| Şikâyette bulunmak için uygunluk kriterleri nelerdir?
|
Şikâyette bulunan bireyler veya birey grupları öncelikle tüm iç hukuk yollarını tüketmiş olmalı ve Devlet Komite’nin yetkisini tanımış olmalıdır.
Zorla Kaybetmeler Komitesi kapsamındaki acil eylemler, iç hukuk yollarının tüketilmesini gerektirmez. |
| Kime karşı şikâyette bulunabilirsiniz?
|
Herhangi bir Devlet
· İhlal edildiği iddia edilen hakları tanıyan sözleşmeye taraf olan, ve · Komite’nin Zorla Kaybetmeler Komitesi kapsamındaki şikayetleri ve acil eylem taleplerini inceleme yetkisini kabul etmiş olan |
| Ne hakkında şikâyette bulunabilirsiniz? | Şikâyette bulunduğunuz anlaşma ile korunan haklardan herhangi birinin ihlali. Bkz. temel uluslararası anlaşmalar. |
| Şikâyet prosedürü kamuya açık mı?
|
Şikâyet prosedürleri gizlidir. Bununla birlikte,
Bireysel başvuru prosedürü sonuçlandığında, Komite’nin “görüşleri” – veya kararları – yayınlanır. Görüşlerin takibine ilişkin raporlar kamuya açıktır.
Zorla Kaybetmeler Komitesi kapsamındaki acil eylemlere ilişkin raporlar da kamuya açıktır. |
| Belirli bir mekanizmaya şikâyette bulunmanın avantajları/etkileri nelerdir?
|
Bireysel şikayet prosedürleri:
· Yasal olarak bağlayıcı uluslararası anlaşmalara dayalı yarı-yargısaldır; · Mağdurlara telafisi mümkün olmayan zararların verilmesini önlemek için geçici tedbirler ve eser sahiplerini korumak için koruma tedbirleri talep edebilir veya misillemelere karşı şikayette bulunabilir; · Vakaya özel çözümleri (genel çözümlerle birlikte) içeren kamusal kararlarla sonuçlanır; · Bir takip prosedürü içerir. · Sözleşmelerin yorumlanmasına ilişkin içtihat oluşturulmasını içerir · Devletler, insan haklarının korunmasını güçlendirmek için daha fazla eylemin gerekli olduğu konularda yetkili rehberlik alırlar.
Zorla Kaybetmeler Komitesi kapsamındaki acil eylemler: 24 saat içinde başlatılabilir ve iç hukuk yollarının tüketilmesini gerektirmez kaybedilen kişilerin aile üyelerinin ya da yakınlarının korunması için geçici tedbirler ya da kaybedilen kişinin yerinin tespit edilmesi için kanıt talep etme imkanı tanımak |
| Bir şikâyette bulunduğumda ne olur?
|
Kabul edilebilirlik koşullarının karşılanması halinde, şikâyetiniz kaydedilecek ve kabul edilebilirlik ve esasa ilişkin görüşlerini sunması için taraf Devlete iletilecektir.
Devletten gözlemlerini belirli bir zaman dilimi içinde sunması istenir. Devlet şikâyete cevap verdiğinde, şikayetçiye yorum yapma fırsatı sunulur.
Her iki taraftan da görüşler alındığında, dava ilgili Komite tarafından karara bağlanmaya hazır hale gelir. |
| Ne kadar zaman alır? | Sözleşme Organına bağlı olarak ortalama iki ila üç yıl.
Ancak, geçici tedbirler 48 saat içinde derhal verilir. |
| Şikâyette bulunmak için sonraki adımlar nelerdir? | Kılavuzu okuyun ve e-posta ile gönderilecek Model Şikâyet Formunu kullanın
Daha fazla bilgi edinin: Antlaşma organları iletişim sayfası |
Model Şikâyet Formu
SÖZLEŞME ORGANLARINA BİREYSEL BAŞVURULARIN SUNULUŞ ŞEKLİ
Lütfen formun tüm alanlarına cevap verin. İngilizce, Fransızca, Rusça veya İspanyolca dışındaki dillerde yapılan başvurular işleme alınmayacaktır. Doldurulan form, antlaşma organlarının kayıt amacıyla şikayetinizin niteliğini ve kapsamını belirlemesini sağlamalıdır. Gerekirse, lütfen ek olarak kronolojik olarak sıralanmış olgusal bilgileri ekleyin. (Bu ekin maksimum kelime sınırı: 10.000). Bu formun nasıl doldurulacağı konusunda daha fazla yardım için lütfen antlaşma organlarına bireysel bildirimlerin sunulmasına ilişkin Kılavuza bakınız.
- Bildirimin sunulduğu Komitenin adı:
- İlgili taraf Devlet veya Devletler:
- Şikâyetçi: Adı/Soyadı/Doğum tarihi/Uyruğu
- Şikayetçinin iletişim bilgileri:E-posta/Telefon numarası/Adres
- Mağdur (şikayetçiden farklıysa):Adı/Soyadı/Doğum tarihi/Uyruğu
- Avukat veya diğer temsilci (şikayetçi temsil ediliyorsa):Adı/Soyadı/E-posta/Telefon numarası/Adres
- Komite tarafından verilecek nihai bir kararda şikayetçinin / mağdurun isminin anonimleştirilmesini ister misiniz? (Evet/ Hayır)
- Aynı konuyu başka bir bölgesel/uluslararası soruşturma veya çözüm prosedürü kapsamında sundunuz mu? (Evet/ Hayır)- Cevabınız evet ise, lütfen prosedürü veya organı, başvuru tarihini, yazarları ve ileri sürülen iddiaları ve alınan kararı belirtiniz
- Geçici tedbirler (şikayetçinin/mağdurun telafisi mümkün olmayan zarar görmesini önlemek için) veya koruma tedbirleri (şikayetçiye/mağdura ve/veya aile üyelerine veya temsilcilerine zarar verilmesini veya misilleme yapılmasını önlemek için) talep ediyor musunuz? (Evet/ Hayır)
Cevabınız evet ise, ne tür özel önlemler alacağınızı belirtiniz ve talebinizi gerekçelendiriniz. [kelime sınırı: 400]
- Olgular. Lütfen kronolojik sırayla, tarihler ve idari/yargısal başvuru yollarına ilişkin bilgiler de dahil olmak üzere, vakanın temel olgularının bir özetini sunun. Lütfen münferit vakanın olgularına odaklanın. Genel bir bağlama atıfta bulunan bilgiler yalnızca ilgili ise ve mümkün olduğunca kısa olarak dahil edilmelidir. İhlal iddialarına yer vermeyin (bunlar aşağıdaki 11. paragrafta yer almalıdır)
İç hukuk yollarına ilişkin bilgileri de ekleyin: Lütfen mağdur(lar)ın mahkemeler ve/veya idari makamlar nezdinde taleplerini dile getirmek için attıkları her adımı kronolojik sırayla açıklayın. Lütfen her bir başvurunun tarihini ve içeriğini, hangi makama sunulduğunu, karar tarihini ve kararın neden(ler)ini açıklayın. İç hukuk yolları tüketilmediyse, lütfen nedenini belirtin [kelime sınırı 2.500]
- İddia. Lütfen açıklanan olgu ve koşulların sizin/ mağdur(lar)ın haklarını nasıl ve neden ihlal ettiğini düşündüğünüzü açıklayınız. Lütfen hangi haklarınızın ihlal edildiğini düşündüğünüzü belirtiniz (mümkünse, ilgili antlaşma kapsamındaki maddeleri belirtiniz) [kelime sınırı 600]
- Tarih, yer ve imza
Şikayetçi(ler) ve mağdur(lar)ın imzası (eğer farklıysa ve imzalayabiliyorsa):
Avukatın imzası (şikayetçi temsil ediliyorsa):
Not: İki dosya göndermeniz gerekecektir:
– Word belgesi dosyası (imzaya gerek yoktur) VE
– İmzalı belgenin taranmış veya fotoğraflanmış hali
- Belgelerin listesi
Lütfen tüm belgelerin tarihe göre sıralandığından, ardışık olarak numaralandırıldığından ve açıkça etiketlendiğinden emin olun (Örnek: Ek 1 (Bölge Mahkemesine Şikayet-4 Haziran 2020); Ek 2 – (Bölge Mahkemesi Kararı-8 Temmuz 2020)).
Yerel mahkemelerin (ve idari makamların) talebinizle ilgili kararları ve yukarıda belirtilen dört çalışma dilinden birinde değilse bu kararların idari özetleri
Diğer herhangi bir uluslararası soruşturma veya çözüm usulüne yapılan şikayetler ve bu usullerin kararları
☐ İlgili olması halinde, tıbbi veya psikolojik raporlar da dahil olmak üzere, iletişiminizi doğrulayan her türlü belge veya diğer destekleyici kanıtlar.
☐ Varsa ilgili ulusal mevzuat.
- Bireysel başvurular nasıl gönderilir?
Lütfen doldurulmuş başvuru formunu ve ekli belgeleri e-posta ile gönderin:
petitions@ohchr.org
Dosyayı elektronik olarak göndermek mümkün değilse, lütfen nedenini açıklayın ve kağıt olarak (tek taraflı 20 sayfayı geçmeyecek şekilde) aşağıdaki adrese gönderin:
Dilekçeler ve Acil Eylemler Bölümü
OHCHR
Palais des Nations Avenue de la Paix 8-14 1211 Cenevre İsviçre.
Gerekçe sunulmadığı sürece hiçbir kağıt şikayet işleme alınmayacaktır. Lütfen orijinalleri değil, sadece kopyaları ekleyin. Hiçbir belge iade edilmeyecektir.
Komitelerden altısı (CESCR, CAT, CEDAW, CRPD, CED ve CRC – ilgili İhtiyari Protokol yürürlüğe girdiğinde), bir taraf Devlette sözleşmelerin ciddi, ağır veya sistematik olarak ihlal edildiğine dair sağlam temellere dayanan göstergeler içeren güvenilir bilgiler almaları halinde ülke soruşturmaları başlatabilir.
İşkenceye Karşı Komite (İKS madde 20), Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Önlenmesi Komitesi (CEDAW İhtiyari Protokolü madde 8), Engelli Hakları Komitesi (CRPD İhtiyari Protokolü madde 6), Zorla Kaybetmeler Komitesi (CED madde 33), izledikleri sözleşmelerin bir taraf Devlet tarafından ciddi, ağır veya sistematik olarak ihlal edildiğine dair güvenilir bilgilerin alınması üzerine, Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi (ICESCR İhtiyari Protokolü’nün 11. maddesi) ve Çocuk Hakları Komitesi (CRC İhtiyari Protokolü’nün 13. maddesi (başvuru prosedürü hakkında)), bir taraf Devlette sözleşmelerin ciddi veya sistematik olarak ihlal edildiğine dair sağlam temellere dayanan göstergeler içeren güvenilir bilgiler almaları halinde, kendi inisiyatifleriyle soruşturma başlatabilirler.
| Sözleşme Organları (Komiteler) | Bireysel Başvuru Alma Yetkisi | Türkiye |
| Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi | Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokol (Madde 11) | Onaylamadı |
| Kadınlara Karşı Ayrımcılığın Kaldırılması Komitesi | Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesi Seçmeli Protokolü (Madde 8) | 29 Ekim 2002 |
| İşkenceye Karşı Komite | İşkenceye Karşı Sözleşme kapsamında soruşturma prosedürü 20. maddesi | 2 Ağustos 1988 |
| Çocuk Hakları Komitesi | Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokol 13. maddesi | 26 Aralık 2017 |
| Engelli Hakları Komitesi | Sözleşmeye Ek İhtiyari Protokol Madde 6 | 10 Şubat 2015 (Resmî Gazetede yayımlandı) |
| Zorla Kaybedilmeye Karşı Komite (*) | Sözleşme’nin 33. maddesi | Onaylamadı |
(*) * CED soruşturma usulü taraf Devletler tarafından özel olarak kabul edilmesini gerektirmez. Sözleşme’nin ülkede yürürlüğe girmesinden itibaren uygulanır.
Hangi Devletler soruşturmaya tâbi olabilir?
Soruşturmalar yalnızca ilgili Komitenin bu konudaki yetkisini kabul etmiş olan Taraf Devletlerle ilgili olarak yürütülebilir. Taraf Devletler, imza, onay veya katılım sırasında (İKS madde 28; CEDAW İhtiyari Protokolü madde 10; CRPD İhtiyari Protokolü madde 8; ÇHS İhtiyari Protokolü madde 13(7) (başvuru usulü hakkında) veya herhangi bir zamanda (ICESCR İhtiyari Protokolü madde 11(8)) ilgili Komitenin soruşturma yürütme yetkisini tanımadıklarına dair bir beyanda bulunarak soruşturma usulünden çıkabilirler. Bu bağlamda CED bir istisnadır çünkü soruşturma yürütme yetkisi taraf Devletlerin kabulüne tabi değildir (ICPPED madde 33).
Soruşturma Prosedürü
Komite, izlediği Sözleşme’de yer alan hakların taraf Devlet tarafından sistematik olarak ihlal edildiğini gösteren güvenilir bilgiler alırsa prosedür başlatılabilir. Komite, gözlemlerini sunarak bilgilerin incelenmesinde Taraf Devleti işbirliği yapmaya davet eder. Komite, Taraf Devlet’in gözlemlerine ve elindeki diğer ilgili bilgilere dayanarak, bir veya daha fazla üyesini bir soruşturma yürütmek ve Komite’ye acilen rapor vermek üzere görevlendirmeye karar verebilir. Gerekli görüldüğü hallerde ve ilgili taraf Devletin rızasıyla, bir soruşturma taraf Devletin topraklarına yapılacak bir ziyareti de içerebilir.
Üye(ler)in bulguları daha sonra Komite tarafından incelenir ve her türlü yorum ve tavsiyeyle birlikte taraf Devlete iletilir. Taraf Devletten, Komitenin bulguları, yorumları ve tavsiyeleri hakkındaki kendi gözlemlerini belirli bir zaman dilimi içinde (genellikle altı ay) sunması ve Komite tarafından davet edilmesi halinde, soruşturmaya cevaben alınan önlemler hakkında Komiteyi bilgilendirmesi istenir.
Soruşturma usulü gizlidir ve yargılamanın her aşamasında taraf Devletin işbirliği aranır.
Komiteler tematik konular veya çalışma yöntemleri hakkında görüş talep eder, tartışma günleri ve etkinlikler düzenler ve insan hakları sözleşmelerinde yer alan hükümlerin içeriğine ilişkin yorumlarını (genel yorumlar veya genel tavsiyeler olarak bilinir) yayımlar. Bunlar, yaşam hakkı veya yeterli gıda hakkı gibi temel hükümlerin kapsamlı yorumundan, sözleşmelerin belirli maddeleriyle ilgili Devlet raporlarında sunulması gereken bilgilere ilişkin genel rehberliğe kadar çok çeşitli konuları kapsar. Genel Yorumlar, sözleşmelerin ayrılmaz parçalarını oluşturur.
| Sözleşme Organları (Komiteler) | Genel Yorumlar (Şubat 2024 itibariyle) | Erişim |
| Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesi (CERD) | Komite 36 genel tavsiye kararı kabul etmiştir | İngilizce |
| Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Komitesi (CESCR) | Komite Genel Yorum kararı kabul etmiştir | İngilizce
Türkçe |
| Medeni ve Siyasi Haklar Komitesi (İnsan Hakları Komitesi – HRC) | Komite 37 Genel Yorum kararı kabul etmiştir | İngilizce |
| Kadına Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Komitesi (CEDAW) | Komite 39 genel tavsiye kararı kabul etmiştir | İngilizce |
| İşkenceye Karşı Komite (CAT) | Komite 4 Genel Yorum kararı kabul etmiştir | İngilizce |
| Çocuk Hakları Komitesi (CRC) | Komite 26 Genel Yorum kararı kabul etmiştir | İngilizce |
| Bütün Göçmen İşçilerin ve Onların Aile Üyelerinin Haklarının Korunması Komitesi (CMW) | Komite 5 Genel Yorum kararı kabul etmiştir | İngilizce
|
| Engelli Hakları Komitesi (CPRD) | Komite 8 Genel Yorum kararı kabul etmiştir | İngilizce |
| Zorla Kaybedilmeye Karşı Komite (CED) | Komite 1 Genel Yorum kararı kabul etmiştir | İngilizce |
Sözleşme Organlarına (Komiteler) dair daha fazla bilgi için
| BM Sözleşme Mekanizmaları Rehberi https://insanhaklariizleme.org/vt/mfhandler.php?file=%28TR%29Treaty%20Bodies%20Guide%2823.12.2022%29.pdf&table=yayin&field=dosya&pageType=view&key1=2504 |
| BM İnsan Hakları Sözleşme Mekanizmaları Nezdinde Üçüncü Taraf Müdahaleleri için Rehber
|
| BM Sözleşme Organlarına Bireysel Başvuru Rehberi https://insanhaklariizleme.org/vt/mfhandler.php?file=BM-SO%CC%88ZLES%CC%A7ME-ORGANLARINA-BI%CC%87REYSEL-BAS%CC%A7VURU-REHBERI%CC%87.pdf&table=yayin&field=dosya&pageType=view&key1=2558
|
| Irk Ayrımcılığının Ortadan Kaldırılması Komitesinin sivil toplum kuruluşlarıyla işbirliğine ilişkin kılavuz ilkeler https://insanhaklariizleme.org/vt/mfhandler.php?file=Irk-Ayr%C4%B1mc%C4%B1l%C4%B1g%CC%86%C4%B1n%C4%B1n-Ortadan-Kald%C4%B1r%C4%B1lmas%C4%B1-Komitesi-sto-k%C4%B1lavuz-ilkeler.pdf&table=yayin&field=dosya&pageType=view&key1=2557 |
| Çocuklarla Birlikte – Çocuklar İçin ÇHS Raporlamasında Çocuklara Eşlik Eden Sivil Toplum Kuruluşları için Bir Rehber https://insanhaklariizleme.org/vt/mfhandler.php?file=Cocuklar%20icin%20Cocuklarla%20birlikte.pdf&table=yayin&field=dosya&pageType=view&key1=2190 |
| Birleşmiş Milletler İnsan Hakları ve Seçimler: Seçimlere İlişkin İnsan Hakları Standartları Rehberi
|
| İşkence, İnsanlık Dışı ve Aşağılayıcı Muamele Yasağı ile ilgili uygulama (İstanbul) Protokolü 2022 Baskısı https://insanhaklariizleme.org/vt/mfhandler.php?file=IP_2022_tr.pdf&table=yayin&field=dosya&pageType=view&key1=2589 |
| Gör Beni, Duy Beni-Engelli Kişilerin Haklarına Dair Uluslararası Sözleşme’yi Kullanma ve Tanıtma Rehberi
|
| BM Komitelerinin Genel Yorumları https://insanhaklariizleme.org/vt/yayin_list.php?qs=%22Genel%20Yorum%22&f=all&criteria=or
|
| Sivil Toplum Kuruluşları için OPSC ve OPAC İhtiyari Protokolleri Hakkında Raporlama Rehberi
|
| Çocuk Hakları Komitesi’nin Raporlama Döngüsü – STK’lar ve UİHK’lar için Bir Rehber
|
| ÇHS Raporlaması için Cep Rehberim- Ülkelerinde Çocuk Haklarına Gösterilen Saygı Konusunda Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Komitesi ile Konuşmak İsteyen Çocuklar ve Gençler için Bir Rehberhttps://insanhaklariizleme.org/vt/mfhandler.php?file=crc_pocket%20guide%20CHS%20Cep%20Rehberi.pdf&table=yayin&field=dosya&pageType=view&key1=2192 |
| BM Sözleşmelerinde Bireysel Başvuru Usulleri El Kitabı – İşkence Mağdurları için Hukuki Yollar
|
İnsan Hakları Konseyi, Birleşmiş Milletler sistemi içinde, dünya çapında insan haklarının geliştirilmesi ve korunmasının güçlendirilmesinden ve insan hakları ihlali durumlarının ele alınarak bunlara ilişkin tavsiyelerde bulunulmasından sorumlu hükümetler arası bir organdır. Yıl boyunca dikkatini gerektiren tüm tematik insan hakları konularını ve durumlarını tartışma yetkisine sahiptir. Cenevre’deki Birleşmiş Milletler Ofisi’nde (UNOG) toplanır.
İnsan Hakları Konseyi, Genel Kurul tarafından 15 Mart 2006 tarihinde 60/251 sayılı kararla İnsan Hakları Komisyonu’nun yerine kurulmuştur. Konsey ilk oturumunu 19-30 Haziran 2006 tarihleri arasında gerçekleştirmiştir. Bir yıl sonra Konsey, çalışmalarına rehberlik edecek ve usul ve mekanizmalarını oluşturacak “kurumsal yapılanma paketi” olan 5/1 sayılı kararı kabul etmiştir. Konsey’in 47 üyesi Genel Kurul tarafından seçilmektedir.
Mekanizmaları arasında, Birleşmiş Milletlere üye tüm Devletlerdeki insan hakları durumunun değerlendirilmesine hizmet eden Evrensel Periyodik İnceleme de yer almaktadır. Danışma Komitesi, Konsey’in “düşünce kuruluşu” olarak hizmet verir ve Konsey’e tematik insan hakları konularında uzmanlık ve tavsiye sağlar. Şikayet prosedürü, bireylerin ve örgütlerin insan hakları ihlallerini Konsey’in dikkatine sunmalarına olanak tanır.
İnsan Hakları Konseyi ayrıca, aslen İnsan Hakları Komisyonu tarafından kurulmuş bir mekanizma olan özel usuller ile birlikte çalışır. Özel usuller, belirli ülkelerdeki tematik konuları veya insan hakları durumlarını izlemek, incelemek, tavsiyelerde bulunmak ve kamuoyuna rapor etmek üzere Konsey tarafından özel raportör, bağımsız uzman, özel temsilci veya çalışma grubu üyesi olarak görevlendirilen bağımsız uzmanlardır.
İnsan Hakları Konseyi Şikâyet Usulü
İnsan Hakları Konseyi’nin şikâyet prosedürü, dünyanın herhangi bir yerinde ve herhangi bir koşul altında meydana gelen, tüm insan hakları ve temel özgürlüklerin ağır ve güvenilir bir şekilde kanıtlanmış ihlallerinin tutarlı modellerini ele alır (İnsan Hakları Konseyi’nin 18 Haziran 2007 tarihli 5/1 sayılı kararı). Eski İnsan Hakları Komisyonu’nun 1503 prosedürünü temel alan bu prosedür, tarafsız, objektif, etkin, mağdur odaklı ve zamanında yürütülmesini sağlayacak şekilde değiştirilmiştir.
İki ayrı çalışma grubu – Başvuru Çalışma Grubu ve Durumlar Çalışma Grubu – sırasıyla yazılı başvuruları incelemekten ve insan hakları ve temel özgürlüklerin ağır ve güvenilir bir şekilde kanıtlanmış ihlallerinin tutarlı modellerini Konsey’in dikkatine sunmaktan sorumludur. Bu şikâyet prosedürü, Birleşmiş Milletlere Üye tüm Devletlerdeki tüm insan hakları ve tüm temel özgürlükleri kapsayan tek evrensel şikayet usulüdür ve ilgili Devlet ile işbirliğini geliştirmek amacıyla gizlidir.
| Genel Bakış | |
| Kimler şikâyette bulunabilir?
|
Herhangi bir birey, birey grubu veya hükümet-dışı kuruluş İnsan Hakları Konseyi’nin şikayet prosedürüne şikayette bulunabilir. |
| Şikâyette bulunmak için uygunluk kriterleri nelerdir?
|
İnsan Hakları Konseyi şikayet prosedürü kapsamında kabul edilebilir olması için bir şikayetin aşağıdaki kriterleri karşılaması gerekmektedir:
· Yazılı olmalı ve altı BM resmi dilinden birinde (Arapça, Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca) sunulmalıdır; · İlgili olayların (iddia edilen mağdurların isimleri, tarihler, yer ve diğer kanıtlar dahil olmak üzere) mümkün olduğunca ayrıntılı bir tanımını içermeli ve 15 sayfayı geçmemelidir; · Açıkça siyasi amaçlı olmamalıdır; · Sadece kitle iletişim araçları tarafından yayılan haberlere dayanmamalıdır; · İnsan hakları alanında bir özel prosedür, bir antlaşma organı veya başka bir Birleşmiş Milletler veya benzeri bölgesel şikayet prosedürü tarafından halihazırda ele alınmamış olmalıdır; · İç hukuk yollarının, bu yolların etkisiz kalacağı veya makul olmayan bir şekilde uzayacağı görülmedikçe, tüketilmiş olması; · Küfürlü veya aşağılayıcı bir dil kullanılmamalıdır; · Şikâyet prosedürü, bireysel vakalarda çözüm aramak veya mağdur olduğu iddia edilen kişilere tazminat sağlamakla yükümlü değildir.
|
| Kime karşı şikâyette bulunabilirsiniz?
|
Birleşmiş Milletler üyesi herhangi bir Devlet aleyhine şikayette bulunulabilir. |
| Ne hakkında şikâyette bulunabilirsiniz? | Ağır ve güvenilir bir şekilde kanıtlanmış insan hakları ihlallerinin süreklilik arz eden herhangi bir kalıbı hakkında |
| Şikâyet prosedürü kamuya açık mı?
|
Şikayetçi ve ilgili Devlet tarafından sağlanan tüm materyaller ve çeşitli aşamalardaki işlemler gizli kalır ve bu nedenle Konsey aksine karar vermedikçe kamuya açıklanmaz. Bu durum durdurulan davalar için de geçerlidir. Ayrıca, şikayetçi kimliğinin ilgili Devlete açıklanmamasını talep edebilir. Bu gizlilik kuralları, şikâyetle ilgilenen Birleşmiş Milletler organları için bağlayıcı olmakla birlikte, şikâyetçinin şikâyetinin İnsan Hakları Konseyi’nin şikâyet prosedürü kapsamında sunulduğu gerçeğini ifşa etmesini engellemez. Ancak, bir şikâyet isimsiz olmamalıdır, çünkü bu reddedilme sebebidir. |
| Belirli bir mekanizmaya şikâyette bulunmanın avantajları/etkileri nelerdir?
|
Herhangi bir ülkeye karşı, o ülkenin belirli bir anlaşmayı onaylayıp onaylamadığına veya belirli bir belge kapsamında çekince koyup koymadığına bakılmaksızın şikâyette bulunulabilir.
Bir şikâyetin Birleşmiş Milletler insan hakları mekanizmasının en üst düzeyi olan İnsan Hakları Konseyi’ne ulaşması ve bu Konsey tarafından değerlendirilmesi mümkündür. Prosedürün gizli olması Devletlerin işbirliğini arttırmaktadır. |
| Bir şikâyette bulunduğumda ne olur?
|
Eğer şikâyet kabul edilebilirlik kriterlerini karşılıyorsa, ilgili Devlete iletilir. Ayrıca, şikâyetin incelenmek ve potansiyel eylem için İnsan Hakları Konseyi’ne iletilip iletilmeyeceğine karar veren çalışma grupları tarafından da incelenir.
Şikâyet sahibi süreç boyunca bilgilendirilir. |
| Ne kadar zaman alır? | Alınan şikayetlerin yüksek hacmi göz önüne alındığında, şikayetin ele alınması haftalar veya aylar sürebilir. Şikâyet sahibi ve ilgili Devletler süreç geliştikçe bilgilendirilir. |
| Şikâyette bulunmak için sonraki adımlar nelerdir? | İnsan Hakları Konseyi Şikâyet Prosedürü Formunu doldurun
E-posta veya posta yoluyla gönderin (Şikâyet Prosedürü Birimi, OHCHR-UNOG, CH-1211, Cenevre 10, İsviçre) Daha fazla bilgi edinin: HRC Şikâyet Prosedürü ana sayfası |
| İnsan Hakları Konseyi
Şikâyet Prosedürü Formu · Şikayetinizi BM’nin altı resmi dilinden (Arapça, Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca) birinde yazılı olarak iletmeniz ve bundan sonraki yazışmalarda bu dilleri kullanmanız rica olunur; · İsimsiz şikayetler kabul edilmemektedir; · Şikayetinizin ekler hariç sekiz sayfayı geçmemesi tavsiye edilir. – · Küfürlü veya aşağılayıcı bir dil kullanmamanız rica olunur.
I. Başvuruyu yapan kişi(ler) veya başvuruyu yapan kişi dışında ise iddia edilen mağdur(lar) ile ilgili bilgilerBireysel /Bireyler grubu/ Hükümet Dışı Kuruluşlar/Diğer Soyadı: ……… İlk isim(ler): …………. Uyruğu: ……… Bu şikayetle ilgili yazışmalar için adres: ……….. Tel ve faks: (lütfen ülke ve alan kodunu belirtiniz) ………. E-posta: ………. Web sitesi: ………. Şikâyetin iletilmesi: Başvurucunun kendi adına: Diğer kişiler adına: (Lütfen belirtiniz: ………………..) II. İlgili Devlet hakkında bilgiİlgili Devletin adı ve varsa, iddia edilen ihlal(ler)den sorumlu kamu makamlarının adı:………….. III. Şikâyetin olguları ve iddia edilen ihlal(ler)in niteliğiŞikâyet prosedürü, dünyanın herhangi bir yerinde ve herhangi bir koşul altında meydana gelen tüm insan hakları ve tüm temel özgürlüklerin ağır ve inandırıcı bir şekilde kanıtlanmış ihlallerinin tutarlı modellerini ele almaktadır. Lütfen tarih, yer ve iddia edilen failler de dahil olmak üzere iddia edilen ihlallerin olgu ve koşullarını kronolojik sırayla detaylandırın ve açıklanan olgu ve koşulların sizin veya ilgili kişi(ler)in haklarını nasıl ihlal ettiğini düşündüğünüzü belirtin……..…………………………………………………………………………………………… IV. İç hukuk yollarının tüketilmesi1- İç hukuk yollarını tüketmek için iddia edilen mağdur(lar) tarafından veya onlar adına atılan adımlar – lütfen mahkemelere ve diğer kamu makamlarına ve ulusal insan hakları kurumlarına başvurmak da dahil olmak üzere takip edilen prosedürler, yapılan şikayetler, hangi zamanlarda ve sonucun ne olduğu hakkında ayrıntılı bilgi verin:………………….. 2- İç hukuk yolları, uygulanmalarının etkisiz olacağı veya makul olmayan bir şekilde uzayacağı gerekçesiyle tüketilmediyse, lütfen nedenlerini ayrıntılı olarak açıklayınız:……………………… V. Başvurunun diğer insan hakları organlarına sunulması1- Aynı konuyu daha önce bir özel prosedüre, bir sözleşme organına veya insan hakları alanındaki diğer Birleşmiş Milletler veya benzeri bölgesel şikayet prosedürlerine sundunuz mu?…………… 2- Eğer öyleyse, hangi prosedürün izlendiğini veya izlenmekte olduğunu, hangi iddiaların, hangi zamanlarda yapıldığını ve bu kurum nezdindeki şikayetin mevcut durumunu detaylandırın:………………………… VI. Gizlilik talebiBildirimin Konsey’in 5/1 sayılı kararında belirtilen kabul edilebilirlik kriterlerine uygun olması halinde, ihlal iddialarına ilişkin görüşlerini almak üzere ilgili Devlete iletileceğini lütfen unutmayın. Lütfen kimliğinizin veya şikâyette yer alan herhangi bir özel bilginin gizli tutulmasını isteyip istemediğinizi belirtiniz. Gizlilik talebi (Lütfen uygun olanı işaretleyiniz): Evet/Hayır Lütfen hangi bilgilerin gizli tutulmasını istediğinizi belirtiniz Tarih: ………………… İmza: ……………………. Not: Bu formun çeşitli bölümlerinin altındaki boşluklar, yanıtlarınızın gerekli olduğu yerleri göstermektedir. Yanıtlarınızı belirtmek için ihtiyaç duyduğunuz kadar yer ayırmalısınız. Şikâyetiniz sekiz sayfayı geçmemelidir. VII. Destekleyici belgelerin kontrol listesiLütfen altı BM resmi dilinden birinde destekleyici belgelerin kopyalarını (orijinal değil) sağlayın (bu belgelerin iade edilmeyeceğini lütfen unutmayın). – Yapılan taleple ilgili yerel mahkemelerin ve yetkili makamların kararları (ilgili ulusal mevzuatın bir kopyası da yardımcı olacaktır): – Bölüm V’te belirtilen diğer prosedürlere gönderilen şikayetler (ve bu prosedür kapsamında alınan kararlar): – Gerekli görülen diğer kanıtlar veya destekleyici belgeler: VIII. İletişimlerinizi nereye göndermelisiniz?Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights Human Rights Council Branch-Complaint Procedure Unit United Nations Office at Geneva Website: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/Pages/HRCIndex.aspx |
İnsan Hakları Konseyine dair daha fazla bilgi için
İnsan Hakları Konseyi Şikayet Usulü
raporlama ve tavsiyelerde bulunma yetkisine sahip bağımsız insan hakları uzmanlarıdır. Ücret almazlar ve üç yıllık görev süreleri için seçilirler ve bu süre üç yıl daha uzatılabilir. Şubat 2024 itibariyle 46 tematik ve 14 ülke yetkisi bulunmaktadır.
Genel olarak bu bağımsız uzmanlar aşağıdaki faaliyetleri gerçekleştirir:
- ziyaretler yoluyla ülkelerdeki durumu izlemek.
- insan hakları ihlali iddialarına ilişkin şikayetler üzerine harekete geçmek.
- tematik çalışmalar yürütür ve uzman istişareleri düzenlemek
- uluslararası insan hakları standartlarının geliştirilmesine katkıda bulunmak.
- savunuculuk faaliyetlerinde bulunmak ve kamuoyunda farkındalık yaratmak;
- ve Hükümetlere teknik işbirliği için tavsiyelerde bulunmak.
İnsan hakları ihlali iddialarına ilişkin şikayetler
| Genel Bakış | Özel Prosedür mekanizmaları, görev alanlarına giren insan hakları ihlalleri iddiaları konusunda, mektup yazışmaları yoluyla Devletler, sivil toplum örgütleri ve iş dünyası ve hükümetler arası örgütler de dahil olmak üzere devlet dışı aktörlerle doğrudan temasa geçebilir. |
| Kimler şikâyette bulunabilir?
|
İddia edilen ihlallerin mağduru olduğunu iddia eden veya bu iddialar hakkında güvenilir bilgiye sahip olduğunu iddia eden aşağıdakilerden herhangi biri:
· Bireyler · Birey veya topluluk grupları · Sivil toplum kuruluşları · Ulusal insan hakları organları |
| Şikâyette bulunmak için uygunluk kriterleri nelerdir?
|
Her uzman, belirli bir başvuru hakkında harekete geçip geçmeyeceğine, aldığı bilgilere ve görev kapsamına dayanarak karar verecektir. Bu karar aynı zamanda uzmanlar için Davranış Kuralları’nda (“İnsan Hakları Konseyi Özel Prosedürleri Yetki Sahiplerinin Davranış Kuralları”, İnsan Hakları Konseyi kararı 5/2) belirtilen kriterlere de bağlıdır:
· bildirim açıkça asılsız veya siyasi amaçlı olmamalıdır; · Bildirim, iddia edilen insan hakları ihlallerinin gerçeklere dayalı bir tanımını içermelidir; · Bildirimdeki dil küfürlü olmamalıdır; · Bildirim güvenilir ve ayrıntılı bilgilere dayalı olarak sunulmalıdır; · Bildirim sadece kitle iletişim araçları tarafından yayılan haberlere dayanmamalıdır. Uzmanlar, ilgili Devletin uluslararası veya bölgesel bir insan hakları sözleşmesini onaylamış olmasını veya mağdur olduğu iddia edilen kişinin bir başvuru göndermek için iç hukuk yollarını tüketmiş olmasını şart koşmamaktadır. . |
| Kime karşı şikâyette bulunabilirsiniz?
|
Birleşmiş Milletler üyesi herhangi bir devlet (belirli insan hakları sözleşmelerini onaylamış olmalarına gerek olmaksızın)
Hükümetler arası kuruluşlar İşletmeler de dahil olmak üzere devlet dışı aktörler |
| Ne hakkında şikâyette bulunabilirsiniz? | Özel Prosedürlerin yetki alanına giren insan haklarının her yönü.
· geçmişteki insan hakları ihlalleri – bunlar bir suç duyurusu mektubunun konusu olabilir; · devam eden veya potansiyel insan hakları ihlalleri – acil bir başvurunun konusu olabilir; · uluslararası insan hakları hukuku ve standartlarına uymayan yasa, mevzuat, politika veya uygulamalarla ilgili endişeler |
| Şikâyet prosedürü kamuya açık mı?
|
Özel Prosedürlerin yetki sahipleri tarafından Hükümetlere gönderilen mektuplar en fazla 60 gün süreyle gizli kalır.
Taslak mevzuat ve politikalar hakkında Hükümetlere gönderilen mektuplar en fazla iki iş günü boyunca gizli kalır. |
| Belirli bir mekanizmaya şikâyette bulunmanın avantajları/etkileri nelerdir?
|
· Henüz gerçekleşmemiş ancak gerçekleşme riski yüksek olan ihlaller hakkında şikâyette bulunabilirsiniz.
· Uluslararası insan hakları normları ve standartları ile tam olarak uyumlu olmadığı düşünülen taslak mevzuat, politika veya uygulama hakkında şikâyette bulunabilirsiniz. · Prosedür çok çeviktir: · iç hukuk yollarını tüketmiş olmanız gerekmez; · Hakkında şikâyette bulunduğunuz Devletin belirli bir insan hakları sözleşmesini onaylamış olması gerekmez; ve · Prosedür, diğer uluslararası ve bölgesel şikâyet prosedürlerine paralel olarak kullanılabilir. · Sonuç şeffaftır: gönderilen mektuplar ve alınan cevaplar, gizlilik süresi sona erdiğinde kamuya açık hale getirilir. |
| Bir şikâyette bulunduğumda ne olur?
|
Bilgi alındığında taranır ve ilgili Özel Prosedürler yetki sahiplerine yönlendirilir. Uzmanlar, vakayı ele alıp almayacaklarını belirlemek için alınan bilgileri inceleyeceklerdir.
Eğer bir veya daha fazla uzman belirli bir vakayı ele almaya karar verirse, bu durum size bildirilmeyecektir. Vakayı ele alan mektup, kamuya açık başvuru sitesinde ve her yıl İnsan Hakları Konseyi’ne sunulan üç rapordan birinde kamuya açık hale gelir. |
| Ne kadar zaman alır? | Özel Prosedürler mümkün olduğunca çabuk hareket etmeye çalışır. En ciddi ve acil vakalara dikkat edilir. Şikayetler sunuldukları tarihten itibaren 24 saat içinde ele alınabilir. Ancak, özellikle başvuruda yeterli bilgi bulunmadığı durumlarda bu süre uzayabilir. |
| Şikâyette bulunmak için sonraki adımlar nelerdir? | Çevrimiçi gönderim aracını kullanın (önerilir) VEYA şikayeti e-posta veya posta yoluyla gönderin
(OHCHR-UNOG, 8-14 Avenue de la Paix, 1211 Cenevre 10, İsviçre).
Daha fazla bilgi edinin: Özel Prosedürler İletişim ana sayfası |
Özel Usullere/Prosedürlere dair daha fazla bilgi için
| BM Özel Prosedürleri için Pratik Rehber |
| Birleşmiş Milletler Özel Prosedürleri ve Raportörlerinden Nasıl Yararlanırız? https://www.youtube.com/watch?v=ZbBJMM9QH6o&feature=youtu.be
|
| Derin Yoksulluk ve İnsan Hakları Kılavuz İlkeleri
|
| STÖ’ler için İnsan Hakları ve Çevre https://www.youtube.com/watch?v=BKE2HuPNov0&t=117s&ab_channel=ETK%C4%B0N%C4%B0Z
|
Evrensel Periyodik İnceleme (EPİ), İnsan Hakları Konseyi’nin 15 Mart 2006 tarihinde BM Genel Kurulu tarafından 60/251 sayılı kararla kurulmasıyla oluşturulmuştur. Bu kararla Konsey’e “her bir Devletin insan hakları yükümlülüklerini ve taahhütlerini yerine getirip getirmediğinin, nesnel ve güvenilir bilgilere dayalı olarak, kapsamın evrenselliğini ve tüm Devletlere eşit muamele yapılmasını sağlayacak şekilde evrensel bir periyodik incelemesini yapma” görevi verilmiştir.
İncelemeler, her beş yılda bir Konseyin 47 üyesinden oluşan UPR Çalışma Grubu tarafından yürütülür; ancak herhangi bir BM Üye Devleti, incelenen Devletlerle yapılan tartışmaya/diyaloga katılabilir. Her Devlet incelemesine, raportör olarak görev yapan ve “troika” olarak bilinen üç Devletten oluşan gruplar yardımcı olur. Her bir Devlet için troykaların seçimi, Genel Kurul’da Konsey üyeliği için yapılan seçimlerin ardından kura çekimi yoluyla gerçekleştirilir.
İncelemelerin dayandığı belgeler şunlardır:
- İncelenen Devlet tarafından sağlanan ve “ulusal rapor” şeklinde olabilen bilgiler;
- Özel Prosedürler olarak bilinen bağımsız insan hakları uzmanları ve gruplarının, insan hakları sözleşme organlarının ve diğer BM kuruluşlarının raporlarında yer alan bilgiler;
- ulusal insan hakları kurumları ve sivil toplum kuruluşları dahil olmak üzere diğer paydaşlardan gelen bilgiler.
STK’lar, gözden geçirme sırasında değerlendirilen “diğer paydaşlar” raporuna eklenebilecek bilgiler sunabilirler. Sağladıkları bilgilere, inceleme sırasında Çalışma Grubu toplantısında interaktif tartışmaya katılan Devletlerden herhangi biri tarafından atıfta bulunulabilir. STK’lar EPİ Çalışma Grubu oturumlarına katılabilir ve Devlet incelemelerinin sonuçlarının değerlendirildiği İnsan Hakları Konseyi’nin olağan oturumunda açıklamalarda bulunabilirler.
Evrensel Periyodik İnceleme’ye dair daha fazla bilgi için
| EVRENSEL PERİYODİK İNCELEME SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİNİN ETKİN KATILIMI İÇİN KILAVUZ | Evrensel Periyodik İzleme (epi-turkiye.net) |
| Evrensel Periyodik İncelemeye katılan Sivil Toplum Örgütleri için kapsamlı bir rehber https://insanhaklariizleme.org/vt/mfhandler.php?file=epi-rehber-upr-info.pdf&table=yayin&field=dosya&pageType=view&key1=2555
|
| Sivil Toplum için Uygulama Kılavuzu Evrensel Periyodik İnceleme
|
Bir insan hakkı ihlaline ilişkin nereye kimler başvurabilir?
Özel Usuller /Prosedürler |
Sözleşme Organları |
İnsan Hakları Konseyi |
|
| Ne hakkında şikâyet edebilir? | |||
| Herhangi bir insan hakkı hakkında | √ | ||
| 40’tan fazla Özel Prosedür yetkisinden birinin kapsamına giren haklardan herhangi biri | √ | ||
| Sözleşme kapsamında korunan haklardan herhangi biri | √ | ||
| Kimler şikâyette bulunabilir? | |||
| Mağdurlar | √ | √ | √ |
| Mağdurlar adına hareket eden bireyler | Mağdurların yazılı rızası varsa | ||
| Birey veya topluluk grupları | √ | Mağdurların yazılı rızası varsa | √ |
| Hükümet Dışı Örgütler | √ | ||
| Sivil Toplum Örgütleri | √ | Mağdurların yazılı rızası varsa | |
| Ulusal insan hakları kurumları | √ | Mağdurların yazılı rızası varsa | |
| Model Şikâyet Formu | Model Şikâyet Formu | Model Şikâyet Formu | |