Uluslararası İnsan Hakları Mekanizmaları

Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiseri Birleşmiş Milletler’in insan haklarıyla ilgili faaliyetlerinde baş sorumluluğa sahip olan memurudur. Dört yıllık dönemler için atanılan Yüksek Komiser, herkesin insan haklarının tümünden etkin biçimde faydalanmasını teşvik ve temin etmek; BM bünyesi içinde insan hakları ile ilgili faaliyetleri artırmak ve işbirliğini saptamak; yeni insan hakları standartlarının geliştirilmesine yardımcı olmak ve insan hakları antlaşmalarının tasdikini teşvik etmek gibi birçok sorumlulukla görevlendirilmiştir. Yüksek Komiser ayrıca, ciddi insan hakları ihlallerine karşı tepki vermek ve önleyici eylemlerde bulunmakla da yetkilidir.
Güney Afrikalı insan hakları savunucusu ve hukukçu Pillay, 30 Haziran 2008`de boşalan İnsan Hakları Yüksek Komiserliği görevine geldi.  Louise Arbour’ın yerine BM Genel Sekreteri Ban Ki-moon’un tavsiyesi ve Genel Kurul’un aldığı karar ile Pillay 2008 Eylül ayında resmen yeni görevine atanmış oldu. Daha önce Uluslararası mahkeme yargıcı olarak görev yapan Pillay, 2003`ten bu yana Uluslararası Ceza Mahkemesi’nde yargıç olarak görev yapıyordu. Pillay ayrıca Ruanda’da soykırım sorumlularının yargılamak üzere 1995 yılında kurulan  Uluslararası Ceza Mahkemesinin de  başkanlığını yürütmüştü. Pillay, insan hakları konusunda yaptığı çalışmalarla tanınıyor. Hukuk hayatına insan hakları savunucu grupların avukatlığını yaparak başlayan Pillay, ayrıca, Güney Afrika’da Yüksek Mahkeme’ye atanan ilk siyah kadın oldu. Pillay, Güney Afrika’daki ırkçı rejim dönemlerinde yaşananlara bire bir tanık olduğunu, bu nedenle ırkçılık ile mücadelenin ne anlama geldiğini çok iyi bildiğini belirtiyor.
Genel Sekreter’in talimat ve yetkisi altında Yüksek Komiser, İnsan Hakları Komisyonu’na ve Ekonomik ve Sosyal Konsey (ECOSOC) vasıtasıyla da Genel Kurul’a rapor sunar. İnsan haklarına saygıyı temin etmek ve ihlalleri önlemek amacıyla Yüksek Komiser hükümetlerle diyalog içinde bulunur. Bunların yanında, BM bünyesi içinde insan hakları mekanizmasını daha etkin ve verimli hale getirebilmek için söz konusu mekanizmayı güçlendirmeye ve basitleştirip işlerlik kazandırmaya çalışır.

Bu makam, İnsan Hakları Komisyonu, antlaşma ile kurulmuş kurumlar (antlaşmalara riayeti denetleyen uzman komiteleri) ve BM bünyesindeki öteki insan hakları organları için bir sekretarya işlevi görür. Ayrıca, insan hakları konusunda saha çalışmaları yürütür; tavsiyelerde ve teknik yardımda bulunur. Düzenli bütçesine ek olarak, bu makamın faaliyetlerinin bir kısmı bütçe dışı kaynaklardan finanse edilir.

Yüksek Komiser, BM Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), BM Eğitim, Bilim ve Kültür Kurumu (UNESCO), BM Kalkınma Programı (UNDP), BM Mülteciler Yüksek Komiserliği (UNHCR) ve BM Gönüllüleri (UNV) gibi insan hakları ile ilgilenen öteki BM kurumları ile işbirliği ve koordinasyonu kurumsallaştırmak için belirli adımlar atmıştır. Komiserlik Makamı benzer şekilde, BM Sekretaryasının bölümleri ile de yakın işbirliği içinde barış ve güvenlik alanlarında da faaliyet göstermektedir.  Ofis ayrıca Inter-agency Standing Komitesi’nin bir parçası olarak acil insani yardımlara olan uluslararası tepkiyi kontrol eder.

İnsan haklarının teşviki ve korunmasında BM’nin faaliyetlerinin rolü ve çapı genişlemeye devam etmektedir. BM’nin faaliyetlerinin esas amacı, BM Antlaşması’nda yazıldığı üzere “Birleşmiş Milletler’in halkları”nın onuruna eksiksiz saygıyı temin etmektir. Birleşmiş Milletler, uluslararası mekanizması aracılığıyla,  pek çok cephede çalışmaktadır:

• Küresel vicdan olarak- Birleşmiş Milletler, devletlerin davranışları için kabul edilebilir, makul, uluslararası davranış standartları belirlemiştir. Genel Kurul’da hazırlanan çeşitli bildirge ve sözleşmeler vasıtasıyla, insan hakları ilkelerinin evrenselliği işaret edilerek, bu standartları tehdit eden uygulamalara karşı bütün dünya uyarılmıştır.
• Yasa yapıcı olarak – Birleşmiş Milletler uluslararası hukukun daha önceden yapılmamış bir şekilde kanunlaştırılmasında güdümleyici rol oynamıştır. Bu sayede kadınlar, çocuklar, mahkumlar, tutuklular ve zihinsel engeller gibi grupların insan hakları ve de soykırım, ırksal ayrımcılık ve işkence gibi ihlaller öncesinde neredeyse tümüyle hususi olarak devletlerarası ilişkilere odaklanan uluslararası hukukun temel özelliklerinden biri haline gelmiştir.
• Denetleyici olarak – Birleşmiş Milletler insan haklarının tanımlanmaktan öte korunmasını teminat altına almada esaslı bir rol oynamaktadır. Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar ve Ekonomik, Sosyal ve Kültürel Haklar Sözleşmeleri (1966) uluslararası kurumları, devletlerin yükümlülüklerine nasıl ve ne ölçüde uyumlu yaşadıklarını denetlemekle yetkilendiren antlaşmaların ilk örneklerindendir. İnsan Hakları Komisyonu’nun oluşturduğu antlaşma kurumları, özel raportörler ve çalışma gruplarının her biri uluslararası standartlara uyumu denetleyen ve ihlal iddialarını soruşturan prosedür ve mekanizmalara sahiptirler. Onların özel durumlara ilişkin almış oldukları kararlar, ancak pek az hükümetin karşı gelmek isteyeceği ahlaki bir ağırlık taşımaktadır.
• Soğukkanlılık merkezi olarak –  OHCHR insan hakları ihlali iddialarına ilişkin grup ve bireylerden duyumlar almaktadır. Her yıl 100,000’den fazla şikayet alınmaktadır. OHCHR anlaşmalar ve önergelerle getirilen uygulama prosedürleri ışığında kendisine ulaşan haberler için uygun BM kurumları ve mekanizmalarına başvurur. Acil müdahale istekleri faks (41-22-917-9022) ve e-posta yoluyla (tb-petitions@ohchr.org)  OHCHR’ye ulaştırılabilir.
• Savunucu olarak – Bir raportör ya da bir çalışma grubunun başkanı işkence veya ilerde olabilecek mahkemelerin yetkisi dışında bir infaz gibi ciddi bir insan hakları ihlalinin gerçekleşmek üzere olduğunu öğrenirse, ilgili devlete durumun aydınlatılmasını ve iddia sahibi mağdurun haklarının korunması garantisini talep eden acil bir mesaj ulaştırır.
• Araştırmacı olarak – Birleşmiş Milletler, insan hakları hukukunun gelişmesi ve uygulanması için elzem olan verileri derlemektedir. Örneğin, bazı ülke bazlı çalışmalar yerli halkların haklarını korumak için geliştirilen bir belgeye dayanak teşkil etmiştir. BM kurumlarının isteği üzerine OHCHR tarafından hazırlanan çalışma ve raporlar, yeni politikalar, ve uygulamalar kurumların insan haklarına olan saygısını arttırmak için yol gösterici olmuştur.
• Temyiz mahkemesi olarak – Her Türlü Irksal Ayrımcılığın Yok Edilmesi Uluslararası Sözleşmesi, İşkenceye Karşı Sözleşme, Kadına Yönelik Her Türlü Ayrımcılığın Yok Edilmesi, Uluslararası Sözleşmesinin Ek Protokolü ve de Medeni ve Siyasi Haklar Uluslararası Sözleşmesinin Birinci Ek Protokolü gereğince, bireyler bütün iç başvuru yollarını denedikten sonra ilgili başvuru prosedürüne onay vermiş olan devletlere karşı şikâyette bulunabilir. Bunun yanında, İnsan Hakları Komisyonu her yıl STK’lar veya bireylerce sunulan sayısız şikayet haberi almaktadır.
• Doğru bilgi tespitçisi olarak – İnsan Hakları Komisyonu belirli suistimal olayları ve belli bir ülkedeki ihlalleri denetlemeye ve rapor etmeye dönük çeşitli mekanizmalar oluşturmuştur. Bu, politik açıdan hassas, insani ve bazen de tehlikeli görev özel raportörlere ya da temsilcilere ve çalışma gruplarına emanet edilmiştir. Onlar görevlerini ifa ederken; bilgi toplamakta, yerel gruplar ve hükümet yetkilileriyle iletişim kurmakta, ilgili hükümet izin verdiği takdirde olay yerine ziyarette bulunmakta ve insan haklarına saygının nasıl güçlendirilebileceğine dair tavsiyelerde bulunmaktadırlar.
• Ketum diplomat olarak – Genel Sekreter ve BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri, mahkumların serbest bırakılması ve ölüm cezalarının tatbiki konularında insan haklarına ilişkin endişelerini üye devletlere gizlilik içinde bildirir. İnsan Hakları Komisyonu apaçık ortada olan şiddet vakalarını engelleme niyetiyle Genel Sekreter’den duruma müdahale etmesini veya durumu inceleyecek bir uzman göndermesini isteyebilir. Genel Sekreter aynı zamanda Birleşmiş Milletler’in haklı endişelerini iletmek ve saldırılara engel olmak amacıyla arabuluculuk yaparak sessiz diplomasi yürütebilir.

Kalkınma Hakkı

Kalkınma konusundaki fırsat eşitliği prensibi, BM Antlaşması ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin temel ilkelerindendir. 1986 yılında Genel Kurul tarafından kabul edilen Kalkınma Hakkı Bildirgesi, bu hakkın devredilemez bir insan hakkı olduğunu ve bu hakla beraber her bireyin ve halkın ekonomik, toplumsal, kültürel ve siyasi kalkınmaya katılma, katkıda bulunma ve bundan faydalanma hakkına kavuştuğunu ortaya koyan bir dönüm noktasıdır.

Kalkınma hakkı 1993 Dünya İkinci İnsan Hakları Konferansı Viyana Sonuç Bildirgesi’nde de öne çıkarılmıştı ve Binyıl Bildirgesi gibi birçok önemli BM zirvesi ve konferanslarının sonuç bildirgelerinde yer almıştı. 1998 yılında İnsan Hakları Komisyonu bu konuyu ele almak için ikili bir mekanizma kurmuştur: birincisi kaydedilen ilerlemeleri denetlemek, engelleri analiz etmek ve kalkınma hakkının uygulanması stratejilerinin geliştirilmesi için bir çalışma grubu kurmak; ikinci olarak da kalkınma hakkının uygulanmasında kaydedilen şu anki gelişmeleri rapor edecek bağımsız bir kalkınma hakkı birimi oluşturmak.

Çalışma Hakları

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) BM’nin çalışma haklarını tanımlamak ve korumakla yükümlü uzman kuruluşudur. Hükümetlerin, işverenin ve işçi temsilcilerinin katıldığı üç taraflı Uluslararası Çalışma Konferansları sırasında 185’e yakın sözleşme ve iş hayatının tüm yönlerini kapsayan ve bir uluslararası çalışma standartları sistemi oluşturan 194 sözleşme kabul edilmiştir. Bu örgütün tavsiyeleri politika, mevzuat ve uygulama alanında rehberlik sağlarken örgütün imzaladığı sözleşmeler onaylayan ülkeler için bağlayıcı hükümler içermektedir.

Sözleşmeler ve tavsiyeler neticesinde çalışma yönetimi, endüstriyel ilişkiler, istihdam politikası, çalışma koşulları, sosyal güvenlik, iş güvenliği ve sağlığı gibi konular kabul edilmiştir. Bunlardan bazıları iş yerindeki temel insan haklarına uyulmasını sağlama konusu üzerinde çalışırken bazıları ise kadın ve çocukların istihdamı veya göçmen ve engelli işçiler gibi özel konuları ele almıştır.

ILO, sözleşmelerin hem kanuni hem de uygulamada tatbik edildiğini denetleme usulleri bağımsız uzmanların tarafsız değerlendirmeleri ve ILO’nun üç taraflı kurumları tarafından yapılmaktadır. Ayrıca, sendikalılaşma hürriyetinin kısıtlandığına dair şikayetleri soruşturan özel bir prosedür de bulunmaktadır.

ILO dönüm noktası niteliğinde birçok sözleşmenin yaratıcısıdır:

• Zorla Çalıştırılma Sözleşmesi (1930) – zorla ve zorunlu çalışmanın tüm şekillerinin durdurulmasını talep eder.
• Dernek Kurma ve Özgürlüğü’nün Korunması Hakkında Sözleşme (1948) – çalışan ve işverenlerin, izin almadan dernek kurmaları ve derneklere katılma haklarını talep eder ve bu  derneklerin bağımsız yönetime sahip olmalarının teminat altına alınmasını sağlar.
• Örgütlenme ve Toplu Pazarlık Etme Hakkı Sözleşmesi (1949) – sendikalara karşı ayrımcılığın önüne geçilmesi için koruma sağlar; çalışan ve işverenlerin derneklerinin korunmasını ve toplu pazarlıkları teşvik edecek önlemlerin alınmasını sağlar.
• Ücret Eşitliği Sözleşmesi (1951) – eşit değerdeki iş için eşit ücret ve hakların verilmesini sağlar.
• Ayrımcılık Sözleşmesi (1958) – fırsat ve muamele eşitliğini teşvik edecek ve iş yerinde ırk, ten rengi, cinsiyet, din, siyasi görüş, ulusal ve sosyal menşe bakımından ayrımcılığı ortadan kaldırabilecek ulusal politikalar oluşturulması sağlar.
• Asgari Yaş Sözleşmesi (1973) – çocuk işçiliğinin kaldırılmasını ve istihdam için asgari yaşın zorunlu eğitimi tamamlayacak yaştan daha az olmamasını teşvik etmeyi amaçlar.
• En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliği Sözleşmesi (1999) – çocukların köleleştirilmesini, esaret borcuna mahkum edilmelerini, fahişelik ve çocuk pornosunu, tehlikeli işlerde çalıştırılmasını ve silahlı çatışmalarda yer almaya zorlanmalarını yasaklar.

Genel Kurul ayrıca göçmen işçilerin haklarını koruyacak bir dizi önlem almıştır.

Ayrımcılığa Karşı Mücadele

Apartheid

BM’in dünyadaki en büyük haksızlıklardan birine son verme şeklini ortaya koyan en büyük başarılarından biri de Güney Afrika’daki ırk ayrımcılığına dayalı rejime son vermede örgütün üstlendiği roldür. Nerdeyse kuruluşundan beri BM, Güney Afrika hükümetinin dayattığı kurumsallaşmış bir ırk ayrımcılığı sistemi olan bu rejime karşı verilen mücadelenin içinde yer almıştır.

1994 yılında yeni seçilen Güney Afrika Cumhurbaşkanı Nelson Mandela Genel Kurul’a hitaben yaptığı konuşmada, Afrikalı çoğunluğu temsil eden, Güney Afrikalı bir devlet başkanının, kurul karşısında 49 yıldır hiç konuşma yapmamış olduğunu gözlemlediğini söyledi. Bu ırk ayrımı rejiminin kaldırılmasının sevindirici olduğunu söylerek şunları ilave  “Bu tarihi değişim, BM’nin bir insanlık suçu olan ırk ayrımını kaldırmayı taahhüt etmesi ve bu konudaki büyük çabaları sayesinde meydana gelmiştir.”

1966 yılında BM tarafından BM Antlaşması ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesiyle uyuşmayan bir insanlık suçu olarak görülen Apartheid, 1948’den yasaklandığı 1994 yılına kadar Genel Kurul’un gündeminde kalmaya devam etti:

• 1950’lerde Genel Kurul devamlı olarak Güney Afrika hükümetini BM Antlaşmasındaki ilkeler ışığında ırk ayrımının yasaklamasını rica etti.

• 1962 yılında Güney Afrika’daki politikaları takip etmek için BM Özel Irk Ayrımını Önleme Komitesi kuruldu. Komite ırk ayrımına karşı kapsamlı bir eylem programı hazırlanmasını teşvik edecek uluslararası çabaların odak noktası haline geldi.

• 1963 yılında ise Güvenlik Konseyi Güney Afrika’ya karşı bir silah ambargosu koymuştur.

• Genel Kurul, Güney Afrika’nın 1970’den 1974’e kadar tüm düzenli oturumlara katılma hakkını reddetti. Bu yasak sonucunda, Güney Afrika 1994 yılında ırk ayrımının ortadan kaldırıldığı oturuma kadar hiçbir Genel Kurul oturumuna katılmadı.

• 1971 yılında Genel Kurul Güney Afrika Cumhuriyeti’ne hem ülke içinde hem de dışında kamu oyunda süregelen bir etkiye sahip bir spor boykotu uyguladı.

• 1973’te Kurul Irk Ayrımı Suçunun Önlenmesi ve Cezalandırılmasına dair Uluslararası Sözleşmeyi kabul etti.

• 1977’de Güvenlik Konseyi Güney Afrika’nın komşularına karşı saldırılarının ve potansiyel nükleer kapasitesinin uluslararası barış ve güvenliğe tehdit oluşturduğuna karar verdikten sonra bu ülkeye silah ambargosu uygulamaya başlamıştır. Bu yaptırım Konsey tarafından ilk kez üye bir ülkeye karşı uygulandı.

• 1985’te Genel Kurul Sporda Irk Ayrımı Suçuna karşı Uluslararası Sözleşmeyi kabul etti.

• 1985 yılında Güvenlik Konseyi ayrıca, Güney Afrika hükümetinin olağanüstü hal ilan etmesi ve baskıyı tırmandırması üzerine ilk kez, BM Şartı’nın VII. Bölümü uyarınca hükümetlere Güney Afrika’ya karşı ağır ekonomik tedbirler almaları çağrısında bulundu.

Sonuç olarak, Birleşmiş Milletler’in tam desteğiyle hükümet ve başlıca siyasi partiler arasında 1990’da yapılan ulusal barış anlaşması Güney Afrika’nın ırkçı rejiminden ırkçı olmayan bir demokrasiye geçişini hızlandırmıştır.  1992 yılında alınan iki Güvenlik Konseyi kararında da uluslararası topluluğun konuya müdahil olmasının önemi vurgulanmıştır.

Bu barış anlaşmasını güçlendirmek için Güvenlik Konsey’i, 1992 yılında Birleşmiş Milletler Güney Afrika Gözlemci Heyeti’ni (UNOMSA) oluşturmuştur. Bu heyet, 1994 yılında yapılan seçimler neticesinde ırkçı olmayan, demokratik bir hükümetin  iktidara geldiği seçimlerde gözlemcilik yapmıştır. Yeni hükümetin kurulması ve ülkenin ilk ırkçı olmayan, demokratik anayasasının kabulü sayesinde ırkçılık sona ermiştir.

Irkçılık

1963’te Genel Kurul, Birleşmiş Milletler Irkçılığa dayalı Ayrımcılığın Her Biçiminin Yok edilmesi Beyannamesini kabul etmiştir. Beyanname tüm insanların eşitliği temelini; ırk, renk ya da etnik köken nedeniyle insanlar arasında ayrımcılık yapmanın Evrensel Beyanname’de ilan edilmiş olan insan haklarının ihlali anlamına geldiğini ve de uluslar ve halklar arasında dostça ve barışçıl ilişkiler kurulmasına engel teşkil ettiğini teyit etmektedir.

Bu Beyanname’nin kabulünden iki yıl sonra Genel Kurul taraf devletleri ırkçılığa  dayalı ayrımcılığı önleyici ve cezalandırıcı yasal, yargısal, idari ve diğer her türlü tedbiri almakla yükümlü kılan Irka Dayalı Ayrımcılığın Her Biçiminin Yok Edilmesi Uluslararası Sözleşmesini kabul etmiştir.

1993’te ise Genel Kurul Irkçılık ve Irka dayalı Ayrımcılıkla Mücadele için Üçüncü On yıl (1993-2003)ı ilan ederek tüm devletlere özellikle kanunlar, idari önlemler, eğitim ve bilgilendirme yollarıyla ırkçılığın yeni biçimleriyle mücadele etmek için harekete geçmeleri çağrısında bulunmuştur.

Yine 1993 yılında, İnsan Hakları Komisyonu ırkçılık, yabancı düşmanlığı ve bunlarla ilgili hoşgörüsüzlüğün çağdaş biçimleri konusunda özel bir raportör atamıştır. Özel raportörün görevi ırkçılığın çağdaş biçimleri, ırka dayalı ayrımcılık, siyahlara, Arap ve Müslümanlara karşı her tür ayrımcılık, yabancı düşmanlığı, Yahudi karşıtlığı veya bunların herhangi birinden kaynaklanan hoşgörüsüzlük biçimleri ile ilgili dünya çapındaki vakaları ve de hükümetlerin bunlara karşı aldığı tedbirleri incelemektir.

Genel Kurulca kararlaştırıldığı üzere, üçüncü Dünya Irkçılık, Irka dayalı Ayrımcılık, Yabancı Düşmanlığı ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Konferans 2001’de Güney Afrika’da düzenlenmiştir. Bu konferans önleyici tedbirler, eğitim ve koruma gibi ırkçılığı yok etmek için uygulanabilecek önlemlere eğilerek “Durban Beyannamesi ve Eylem Programı”nı kabul etmiştir. Buna benzer konferanslar 1978 ve 1983 senelerinde Cenevre’de de düzenlenmiştir.

Kadın Hakları

Kadın-erkek eşitliği 1945’te kurulduğundan bu yana Birleşmiş Milletler’in faaliyetlerinin odak noktalarından biri olmuştur. Örgüt, kadınların insan haklarının teşviki ve korunması, eşit şekilde kamusal hayata katılabilmeleri ve ekonomik ve toplumsal kalkınmanın yarattığı fırsatlara erişebilmeleri için verilen küresel mücadelede öncü bir rol oynamıştır.

Kadınların Statüsüne Dair Komisyon, kadın-erkek eşitliği ve kadına karşı ayrımcılıkla mücadelede uluslararası talimatlar ve kaideler geliştirmiştir . Bunların başlıcaları; 1979 Kadına karşı Ayrımcılığın Yok Edilmesi Sözleşmesi ile 1999 Sözleşme Ek Protokolüdür. Komisyon ayrıca 1993’te Genel Kurulca onaylanan Kadına Karşı Her Türlü Şiddetin Yok Edilmesi Beyannamesi’nin de hazırlayıcısıdır. Bu beyannamede; şiddetin, aile ya da toplum içinde gerçekleşen fiziksel, cinsel veya psikolojik ve devletçe uygulanan ya da uygulanmasına göz yumulan her tür şiddet eylemini kapsayarak açık bir tanımı yapılmıştır.

23 bağımsız uzmandan oluşan bir kurum olan Kadına Karşı Ayrımcılığın Yok Edilmesi Komitesi, Birleşmiş Milletler Sekreteryası tarafından desteklenerek Kadının İlerlemesi Birimi’ne bağlı olarak görev yapmaktadır. Bu komite bireysel bilgileri incelemek, Ek Protokol uyarınca soruşturmalar yürütmek gibi yollarla Sözleşmenin uygulanmasını denetlemektedir.

Çocuk Hakları

Her yıl milyonlarca çocuk yetersiz beslenme ve hastalık nedeniyle yaşamını yitirmektedir. Bir çoğu da savaş ve cinsel sömürü ve aşırı istismarın kurbanı olmaktadır. Çocuk haklarını savunmaktan sorumlu tek BM kuruluşu olan Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), çocuklara karşı muameleye dair evrensel ahlaki ilkeler ve uluslararası yasal standartlar getiren Çocuk Hakları Sözleşmesi’ne küresel düzeyde riayeti sağlamaya çalışır.

Genel Kurul, 2000 yılında söz konusu sözleşmeye iki Ek Protokolü kabul etmiştir. Bunlardan biri 18 yaşın altındaki çocukların askere alınmasını veya çatışmalara sokulmasını yasaklamakta; diğeri ise çocuk ticareti, çocuk fuhuşu ve çocuk pornosu ile ilgili yasak ve cezaları kuvvetlendirmektedir.

Sözleşme uyarınca kurulan Çocuk Hakları Komitesi taraf devletlerin yükümlülüklerini yerine getirmede gösterdikleri ilerlemeleri denetlemek için düzenli olarak toplanır. Komite, Sözleşme’deki çocuk haklarının gereğinin nasıl yerine getirileceği konusunda hükümetlere ve Genel Kurul’a tavsiyelerde bulunur.

Çocuk işçiliği konusunda ise Birleşmiş Milletler, çalışan çocukların fiziksel ve zihinsel gelişimlerini tehlikeye atan tehlikeli koşullardan ve sömürüden korumaya, çocukların hiç olmazsa asgari eğitim, beslenme ve sağlık hizmeti seviyesine ulaşmalarını temin etmeye ve uzun dönemde adım adım çocuk işçiliğini ortadan kaldırmaya çalışmaktadır.

• Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO)’nün girişimiyle başlatılan Çocuk İşçiliğinin Yok Edilmesi Uluslararası Programı konuyla ilgili farkındalık düzeyini arttırmaya ve teknik işbirliği yoluyla faaliyetler başlatmaya çalışmaktadır. Programın öngördüğü doğrudan faaliyetler, ebeveynler için uygun istihdam koşulları, ıslah, çocuklar için genel ve mesleki eğitim gibi seçenekler araştırılarak çocuk işçiliğinin önüne geçilmesine odaklanmaktadır.

• UNICEF çok tehlikeli koşullarda çalışan çocuklara -seks kölesi hatta hizmetçi olsalar dahi- eğitim, danışmanlık ve bakım hizmetleri sunan programlara destek vermekte ve böyle çalışan çocukların haklarını şiddetle savunmaktadır.

• Genel Kurul gittikçe daha fazla suça, uyuşturucuya, şiddete ve fahişeliğe karışan ya da bunlardan bir şekilde etkilenen sokak çocukları sorununa karşı hükümetlere harekete geçmeleri uyarısında bulunmuştur.

• İnsan Haklarının Teşviki ve Korunması Alt Komisyonu savaş halinde veya zorunlu askerlik hizmeti bağlamında çocukların askere alınmasının durdurulması için adımlar atılması çağrısı yapmıştır. Genel Sekreter’in çocuklar ve silahlı çatışma hususundaki özel temsilcisi çatışmalar sırasında çocukların korunması olanaklarını geliştirmeye çabalamaktadır.

• İnsan Hakları Komisyonu çocuk ticareti, çocuk fuhuşu ve pornosu ile mücadele konularında özel bir raportör atamıştır.

Azınlık Hakları

Dünya çapında bir milyara yakın insanın azınlıklara mensup olduğu tahmin edilmektedir. Birçok azınlığın sıkça ayrımcılığa ve dışlanmaya hatta şiddetli çatışmalara maruz kaldığı belgelerle tespit edilmiştir.

Ulusal, etnik, dinsel ve dilsel grupların meşru isteklerinin karşılanmasında sadece kültürel çeşitliliği korumak ve kültürel farklılıklara uyum sağlamak açısından değil, aynı zamanda toplumsal istikrarı güçlendirmek açısından da çıkarlar olduğu görülmüştür.

Azınlık hakları kurulduğundan bu yana Birleşmiş Milletler gündeminde önemli bir yer işgal etmiştir. Azınlık mensuplarının insan haklarının korunması hususu, özellikle Uluslararası Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesi madde 27 ile ve de Birleşmiş Milletler insan hakları hukukunun temellerinden birini teşkil eden ayrımcılığa uğramama ve katılım ilkeleri ile teminat altına alınmıştır.

Ulusal, Etnik, Dinsel ve Dilsel Azınlıklara Mensup Kimselerin Hakları Beyannamesi’nin 1992’de Genel Kurul’da kabul edilmesi Birleşmiş Milletlerin insan hakları gündemine yeni bir ivme kazandırmıştır. 1995’te İnsan Hakları Komisyonu kendine bağlı alt komisyonca azınlıklarla ilgili bir çalışma grubu kurulmasını onaylamıştır. Azınlık temsilcilerinin erişim imkanı olduğu dünyadaki tek forum örneği olan bu çalışma grubu, Birleşmiş Milletler toplantılarında seslerini duyurup endişelerini paylaşabilsinler hatta durumlarını iyileştirmek için öneri getirebilsinler diye azınlık topluluklarına ulaşmaya çalışmaktadır. Bu bağlamda grup azınlık sorunlarında çözümler ve de azınlık haklarının uygulamada teşviki ve korunması için tedbirler önerme yetkisine sahiptir.

Yerli Halklar

Birleşmiş Milletler dünyanın en mağdur gruplarından biri olarak kabul edilen yerli halklar meselesi ile giderek daha fazla ilgilenmeye başlamıştır. Yerli halklar, ilk halklar, kabile halkları, kadim halklar gibi isimlerle de anılmaktadır. Dünyada, beş kıtada, 70 ten fazla ülkede yaşayan 300 milyon insandan oluşan en az 5000 yerli grup bulunmaktadır. Karar alma süreçlerinden dışlanmış olan yerli grupların büyük bölümü toplumda bir kenara itilmiş, sömürülmüş, zorla asimile edilmiş ve haklarını savunduklarında da baskı, işkence ve cinayete maruz kalmışlardır. Zulme uğramaktan korktukları için de çoğu zaman mülteci konumuna düşmektedirler; bazen de dillerini ve geleneksel örf ve adetlerini terk ederek kimliklerini saklamak zorunda kalmışlardır.

1982’de İnsan Hakları Komisyonu Alt Komitesi, yerli halkların haklarını ilgilendiren gelişmeleri incelemekle ve yine bu haklarla ilgili uluslararası standartlar oluşmasını teşvik etmekle görevli bir yerli topluluklar çalışma grubu oluşturmuştur. BM Yerli Halkları Beyannamesi 2007yılı Eylül ayında Genel Kurul tarafından kabul edilmtir.

ECOSOC bünyesinde 2000 yılında yardımcı bir organ niteliğindeki Yerli Topluluklar Konusunda Daimi Forum oluşturulmuştur. Eşit sayıda hükümete bağlı ve yerli kökenli uzmandan oluşan bu 16 kişilik forum ECOSOC’a tavsiyelerde bulunmakla, Birleşmiş Milletler faaliyetlerinin işbirliğinin sağlanmasına yardımcı olmakla ve kalkınma, kültür, çevre, sağlık ve insan haklarıyla ilgili yerli grupların endişelerini müzakere etmekle görevlidir. Forum ilk oturumunu Mayıs 2002’de gerçekleştirmiştir.

1992 Dünya Zirvesi’nde yerli halkların topraklarının ve çevrenin tahribi hususundaki endişelerini dile getiren toplu sesi duyulmuştur. UNDP, UNICEF, IFAD, UNESCO, Dünya Bankası ve Dünya Sağlık Teşkilatı gibi kuruluşların hepsinin bünyesinde belli yerli gruplara yönelik, sağlık ve okur-yazarlık koşullarını iyileştirmeye çabalayan, yerli topraklarının çevresel açıdan bozulmasına karşı savaşan programlar mevcuttur.

Dünya Yerli Halkları Yılının (1993) sonunda Genel Kurul yerli halkların hayat koşullarını iyileştirmeye dönük ortak çabalara hız kazandırmak amacıyla, 1995-2004 yılları arasındaki on yıllık süreyi Dünya Yerli Halkları Uluslararası On Yılı ilan etmiştir.

Engelliler

Yüzde 80 kadarı gelişmekte olan ülkelerde yaşayıp dünya nüfusunun yaklaşık yüzde 10’unu oluşturan 600 milyondan fazla insanın fiziksel, zihinsel ya da duyusal bir tür bozukluğu vardır.

Engelliler çoğunlukla toplumun genelinden dışlanmaktadır. Ayrımcılık, eğitim olanağının reddinden fiziksel ve toplumsal bariyerler konulması yoluyla ayrım ve soyutlanmaya maruz kalma gibi daha üstü kapalı yöntemlere varan çeşitli biçimler almaktadır. Bu durumdan sadece engelliler değil, toplum da zarar görmektedir. Toplumdaki önemli bir potansiyelin kaybı insanlığı da yoksullaştırmaktadır.  Sakatlığın algılanış biçimini ve engelli kavramını değiştirmek toplumsal tüm düzlemlerde anlayışın arttırılmasını ve değerlerin değiştirilmesini gerektirmektedir.

Kuruluşundan bu yana Birleşmiş Milletler, engellilerin statüsünü yükseltmeye ve yaşamlarını iyileştirmeye çabalamıştır. Birleşmiş Milletler’in engellilerin hakları ve refahı konusundaki bu hassasiyetinin kökeni, BM’nin kurucu ilkeleri olan insan hakları, temel özgürlükler ve tüm insanların eşitliği ilkeleridir.

Engellilerin insan hakları kavramı 1970’lerde uluslararası alanda daha geniş kabul görmeye başlamıştır. Genel Kurul Zihinsel Geriliği olan Kişilerin Hakları Beyannamesi (1971) ile Engelli Hakları Beyannamesini(1975) kabul ederek engellilere eşit muamelenin ve engellilerin hizmetlere eşit şekilde erişmesinin standartlarını oluşturmuş; böylelikle engellilerin toplumla bütünleşmeleri hızlanmıştır.

1981 Uluslararası Engelliler Yılı engellilerin haklarını teşvik için bir politika çerçevesi niteliğindeki Engellilerle İlgili Dünya Eylem Programı’nın Genel Kurul’da kabul edilmesini sağlamıştır. Bu program konuyla ilgili uluslararası işbirliği için iki hedef belirlemiştir: fırsat eşitliği ve engellilerin toplumsal hayata ve kalkınmaya tam katılımı.

1983–1992 yılları arasındaki Birleşmiş Milletler Engelliler On Yılı’nın en önemli sonuçlarından biri de, politika oluşturma için bir araç ve teknik ve ekonomik işbirliği için bir temel işlev gören Engellilere Eşit Fırsatlarla İlgili Standart Kuralların 1993’te Genel Kurul’da kabul edilmesi olmuştur.

Zihinsel bozuklukları olan kimselerin korunmasında yeni standartlar dizisi niteliğindeki Zihinsel Hastalığı Olan Kimselerin Korunması ve Sağlık Hizmetinin İyileştirilmesi İçin İlkeler ise 1991’de Genel Kurul’da kabul edilmiştir.

1994’te Genel Kurul Dünya Eylem Programı’nın uygulanışını ilerletmek amacıyla, “toplum herkes içindir” hedefiyle uzun dönemli bir stratejiye karar vermiştir. 1997’de ise erişilebilirlik, istihdam, sosyal hizmetler ve sosyal güvenlik ağları hususlarını öncelikli konular olarak önüne koymuştur.

Genel Kurul 2006 yılında `Engelli Kişilerin Hakları Sözleşmesi”ni Kabul etmiştir. Söz konusu sözleşme 21. Yüzyılın ilk insan hakları sözleşmesidir. Türkiye sözleşmeye 2008 yılı sonunda taraf olmuştur.

Birleşmiş Milletlerin faaliyetleri. Gittikçe büyüyen bir veri toplamı bize engelli olma sorununu insan hakları merkezli geniş bir çerçevenin içinde ulusal kalkınma bağlamında ele almak gerektiğini göstermektedir. Bu nedenle Birleşmiş Milletler konuyla ilgili farkındalığı arttırmak ve ulusların engellilere dönük insan hakları merkezli geniş bir yaklaşıma ulaşma kapasitelerini geliştirmek için hükümetler, STK’lar, akademik kurumlar ve profesyonel topluluklarla birlikte çalışmaktadır.

Engelliler için eyleme geçmek konusunda kamuoyunun artan desteği bilgi alma hizmetlerinin, sosyal yardımların ve fırsat eşitliğini destekleyici kurumsal mekanizmaların iyileştirilmesi ihtiyacı üzerinde yoğunlaşmıştır. Birleşmiş Milletler, genel kalkınma planları dâhilinde engellilere dönük faaliyetleri desteklemek için ulusal kapasitelerini geliştirmek konusunda ülkelere gittikçe daha fazla yardımcı olmaktadır.

Göçmen İşçiler

İş arayan insanların uluslararası sınırlar boyunca artan hareketliliği sonucunda göçmen işçilere dönük ayrımcılığın önünü kesebilmek için yeni bir insan hakları sözleşmesi kabul edilmiştir. 10 yıl süren müzakerelerin sonucunda 1990 yılında Bütün Göçmen İşçilerin ve Aillerinin Haklarının Korunması için Uluslararası Sözleşme Genel Kurulca kabul edilmiştir. Söz konusu Sözleşme:

• kayıtlı ya da kayıtdışı tüm göçmen işçilerin ve ailelerinin haklarını kapsar;

• göçmen işçilerin toplu olarak kovulmasını veya kimlik belgelerinin, çalışma izinlerinin ya da pasaportlarının tahrip edilmesini yasadışı sayar;

• göçmen işçilere ilgili ülkenin vatandaşlarıyla aynı ücreti alma, aynı sosyal olanaklara ve sağlık hizmetine erişme; sendikalara katılma ve istihdam süreleri sona erdiğinde kazançlarını, birikimlerini ve kişisel eşyalarını nakletme imkanı tanır;

• göçmen işçilerin çocuklarına eğitim görme hakkını ve doğum yerini ve uyruklarını kaydettirme hakkını verir.

Sözleşme 1 Temmuz 2003’te yürürlüğe girmiştir. Sözleşmenin taraf devletlerce uygulanışını denetlemek amacıyla kurulan Göçmen İşçiler Komitesi ise ilk oturumunu Mart 2004’te gerçekleştirmiştir.

Yargıya destek

Birleşmiş Milletler yargı sürecinde insan haklarının daha güçlü korunmasından da sorumludur. Bireyler devlet yetkililerince soruşturulduklarında, tutuklandıklarında, gözaltına alındıklarında, bir suçla itham edildiklerinde, mahkemede yargılandıklarında veya hapsedildiklerinde kanunların her zaman insan haklarının korunması için gereken saygı gösterilerek uygulanması gerektir.

Birleşmiş Milletler, ulusal yasama sistemleri için model işlevi görebilecek standartlar ve kurallar dizisi oluşturmak yönünde çalışmalar yapmıştır. Söz konusu standartlar ve kurallar topluluğu; tutuklulara gösterilecek muamele, gözaltındaki gençlerin korunması, ateşli silahların polis tarafından kullanılması, kolluk kuvvetlerinin davranış biçimleri, avukat ve savcıların görevleri ve yargı bağımsızlığı gibi konularla ilgilidir. Standartların büyük bölümü Birleşmiş Milletler Suçun Önlenmesi ve Ceza Hukuku Komisyonu ve Uluslararası Suç Önleme Merkezi vasıtasıyla geliştirilmiştir.

OHCHR bünyesinde yasa koyucular, yargıçlar, avukatlar, kolluk kuvvetleri, ceza ingaz memurları ve silahlı kuvvetler personeline özel insan hakları eğitimi vermeyi amaçlayan teknik yardım programı bulunmaktadır.