İnsan Hakları Konseyi

• Nedir?
• İnsan Hakları Konseyi Şikâyet Usulü
• Özel Usuller/Prosedürler
  • İnsan hakları ihlali iddialarına ilişkin şikayetler
• Evrensel Periyodik İnceleme – EPİ (Universal Periodic Review-UPR)

Nedir?

İnsan Hakları Konseyi Şikâyet Usulü

İnsan Hakları Konseyi’nin şikâyet prosedürü, dünyanın herhangi bir yerinde ve herhangi bir koşul altında meydana gelen, tüm insan hakları ve temel özgürlüklerin ağır ve güvenilir bir şekilde kanıtlanmış ihlallerinin tutarlı modellerini ele alır (İnsan Hakları Konseyi’nin 18 Haziran 2007 tarihli 5/1 sayılı kararı). Eski İnsan Hakları Komisyonu’nun 1503 prosedürünü temel alan bu prosedür, tarafsız, objektif, etkin, mağdur odaklı ve zamanında yürütülmesini sağlayacak şekilde değiştirilmiştir.

İki ayrı çalışma grubu – Başvuru Çalışma Grubu ve Durumlar Çalışma Grubu – sırasıyla yazılı başvuruları incelemekten ve insan hakları ve temel özgürlüklerin ağır ve güvenilir bir şekilde kanıtlanmış ihlallerinin tutarlı modellerini Konsey’in dikkatine sunmaktan sorumludur. Bu şikâyet prosedürü, Birleşmiş Milletlere Üye tüm Devletlerdeki tüm insan hakları ve tüm temel özgürlükleri kapsayan tek evrensel şikayet usulüdür ve ilgili Devlet ile işbirliğini geliştirmek amacıyla gizlidir.

Genel Bakış
Kimler şikâyette bulunabilir?	Herhangi bir birey, birey grubu veya hükümet-dışı kuruluş İnsan Hakları Konseyi’nin şikayet prosedürüne şikayette bulunabilir.
Şikâyette bulunmak için uygunluk kriterleri nelerdir?	İnsan Hakları Konseyi şikayet prosedürü kapsamında kabul edilebilir olması için bir şikayetin aşağıdaki kriterleri karşılaması gerekmektedir: Yazılı olmalı ve altı BM resmi dilinden birinde (Arapça, Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca) sunulmalıdır;İlgili olayların (iddia edilen mağdurların isimleri, tarihler, yer ve diğer kanıtlar dahil olmak üzere) mümkün olduğunca ayrıntılı bir tanımını içermeli ve 15 sayfayı geçmemelidir;Açıkça siyasi amaçlı olmamalıdır;Sadece kitle iletişim araçları tarafından yayılan haberlere dayanmamalıdır;İnsan hakları alanında bir özel prosedür, bir antlaşma organı veya başka bir Birleşmiş Milletler veya benzeri bölgesel şikayet prosedürü tarafından halihazırda ele alınmamış olmalıdır;İç hukuk yollarının, bu yolların etkisiz kalacağı veya makul olmayan bir şekilde uzayacağı görülmedikçe, tüketilmiş olması;Küfürlü veya aşağılayıcı bir dil kullanılmamalıdır;Şikâyet prosedürü, bireysel vakalarda çözüm aramak veya mağdur olduğu iddia edilen kişilere tazminat sağlamakla yükümlü değildir.
Kime karşı şikâyette bulunabilirsiniz?	Birleşmiş Milletler üyesi herhangi bir Devlet aleyhine şikayette bulunulabilir.
Ne hakkında şikâyette bulunabilirsiniz?	Ağır ve güvenilir bir şekilde kanıtlanmış insan hakları ihlallerinin süreklilik arz eden herhangi bir kalıbı hakkında
Şikâyet prosedürü kamuya açık mı?	Şikayetçi ve ilgili Devlet tarafından sağlanan tüm materyaller ve çeşitli aşamalardaki işlemler gizli kalır ve bu nedenle Konsey aksine karar vermedikçe kamuya açıklanmaz. Bu durum durdurulan davalar için de geçerlidir. Ayrıca, şikayetçi kimliğinin ilgili Devlete açıklanmamasını talep edebilir. Bu gizlilik kuralları, şikâyetle ilgilenen Birleşmiş Milletler organları için bağlayıcı olmakla birlikte, şikâyetçinin şikâyetinin İnsan Hakları Konseyi’nin şikâyet prosedürü kapsamında sunulduğu gerçeğini ifşa etmesini engellemez. Ancak, bir şikâyet isimsiz olmamalıdır, çünkü bu reddedilme sebebidir.
Belirli bir mekanizmaya şikâyette bulunmanın avantajları/etkileri nelerdir?	Herhangi bir ülkeye karşı, o ülkenin belirli bir anlaşmayı onaylayıp onaylamadığına veya belirli bir belge kapsamında çekince koyup koymadığına bakılmaksızın şikâyette bulunulabilir. Bir şikâyetin Birleşmiş Milletler insan hakları mekanizmasının en üst düzeyi olan İnsan Hakları Konseyi’ne ulaşması ve bu Konsey tarafından değerlendirilmesi mümkündür. Prosedürün gizli olması Devletlerin işbirliğini arttırmaktadır.
Bir şikâyette bulunduğumda ne olur?	Eğer şikâyet kabul edilebilirlik kriterlerini karşılıyorsa, ilgili Devlete iletilir. Ayrıca, şikâyetin incelenmek ve potansiyel eylem için İnsan Hakları Konseyi’ne iletilip iletilmeyeceğine karar veren çalışma grupları tarafından da incelenir.   Şikâyet sahibi süreç boyunca bilgilendirilir.
Ne kadar zaman alır?	Alınan şikayetlerin yüksek hacmi göz önüne alındığında, şikayetin ele alınması haftalar veya aylar sürebilir. Şikâyet sahibi ve ilgili Devletler süreç geliştikçe bilgilendirilir.
Şikâyette bulunmak için sonraki adımlar nelerdir?	İnsan Hakları Konseyi Şikâyet Prosedürü Formunu doldurun E-posta veya posta yoluyla gönderin (Şikâyet Prosedürü Birimi, OHCHR-UNOG, CH-1211, Cenevre 10, İsviçre) Daha fazla bilgi edinin: HRC Şikâyet Prosedürü ana sayfası

İnsan Hakları Konseyi Şikâyet Prosedürü Formu Şikayetinizi BM’nin altı resmi dilinden (Arapça, Çince, İngilizce, Fransızca, Rusça ve İspanyolca) birinde yazılı olarak iletmeniz ve bundan sonraki yazışmalarda bu dilleri kullanmanız rica olunur; İsimsiz şikayetler kabul edilmemektedir; Şikayetinizin ekler hariç sekiz sayfayı geçmemesi tavsiye edilir.      – Küfürlü veya aşağılayıcı bir dil kullanmamanız rica olunur. I. Başvuruyu yapan kişi(ler) veya başvuruyu yapan kişi dışında ise iddia edilen mağdur(lar) ile ilgili bilgiler Bireysel /Bireyler grubu/ Hükümet Dışı Kuruluşlar/Diğer Soyadı: ……… İlk isim(ler): …………. Uyruğu: ………  Bu şikayetle ilgili yazışmalar için adres: ……….. Tel ve faks: (lütfen ülke ve alan kodunu belirtiniz) ………. E-posta: ………. Web sitesi: ………. Şikâyetin iletilmesi: Başvurucunun kendi adına: Diğer kişiler adına: (Lütfen belirtiniz: ………………..) II. İlgili Devlet hakkında bilgi İlgili Devletin adı ve varsa, iddia edilen ihlal(ler)den sorumlu kamu makamlarının adı:………….. III. Şikâyetin olguları ve iddia edilen ihlal(ler)in niteliği Şikâyet prosedürü, dünyanın herhangi bir yerinde ve herhangi bir koşul altında meydana gelen tüm insan hakları ve tüm temel özgürlüklerin ağır ve inandırıcı bir şekilde kanıtlanmış ihlallerinin tutarlı modellerini ele almaktadır. Lütfen tarih, yer ve iddia edilen failler de dahil olmak üzere iddia edilen ihlallerin olgu ve koşullarını kronolojik sırayla detaylandırın ve açıklanan olgu ve koşulların sizin veya ilgili kişi(ler)in haklarını nasıl ihlal ettiğini düşündüğünüzü belirtin……..…………………………………………………………………………………………… IV. İç hukuk yollarının tüketilmesi 1- İç hukuk yollarını tüketmek için iddia edilen mağdur(lar) tarafından veya onlar adına atılan adımlar – lütfen mahkemelere ve diğer kamu makamlarına ve ulusal insan hakları kurumlarına başvurmak da dahil olmak üzere takip edilen prosedürler, yapılan şikayetler, hangi zamanlarda ve sonucun ne olduğu hakkında ayrıntılı bilgi verin:………………….. 2- İç hukuk yolları, uygulanmalarının etkisiz olacağı veya makul olmayan bir şekilde uzayacağı gerekçesiyle tüketilmediyse, lütfen nedenlerini ayrıntılı olarak açıklayınız:……………………… V. Başvurunun diğer insan hakları organlarına sunulması 1- Aynı konuyu daha önce bir özel prosedüre, bir sözleşme organına veya insan hakları alanındaki diğer Birleşmiş Milletler veya benzeri bölgesel şikayet prosedürlerine sundunuz mu?…………… 2- Eğer öyleyse, hangi prosedürün izlendiğini veya izlenmekte olduğunu, hangi iddiaların, hangi zamanlarda yapıldığını ve bu kurum nezdindeki şikayetin mevcut durumunu detaylandırın:………………………… VI. Gizlilik talebi Bildirimin Konsey’in 5/1 sayılı kararında belirtilen kabul edilebilirlik kriterlerine uygun olması halinde, ihlal iddialarına ilişkin görüşlerini almak üzere ilgili Devlete iletileceğini lütfen unutmayın. Lütfen kimliğinizin veya şikâyette yer alan herhangi bir özel bilginin gizli tutulmasını isteyip istemediğinizi belirtiniz. Gizlilik talebi (Lütfen uygun olanı işaretleyiniz): Evet/Hayır Lütfen hangi bilgilerin gizli tutulmasını istediğinizi belirtiniz Tarih: ………………… İmza: ……………………. Not:  Bu formun çeşitli bölümlerinin altındaki boşluklar, yanıtlarınızın gerekli olduğu yerleri göstermektedir. Yanıtlarınızı belirtmek için ihtiyaç duyduğunuz kadar yer ayırmalısınız. Şikâyetiniz sekiz sayfayı geçmemelidir. VII. Destekleyici belgelerin kontrol listesi Lütfen altı BM resmi dilinden birinde destekleyici belgelerin kopyalarını (orijinal değil) sağlayın (bu belgelerin iade edilmeyeceğini lütfen unutmayın). – Yapılan taleple ilgili yerel mahkemelerin ve yetkili makamların kararları (ilgili ulusal mevzuatın bir kopyası da yardımcı olacaktır) – Bölüm V’te belirtilen diğer prosedürlere gönderilen şikayetler (ve bu prosedür kapsamında alınan kararlar): – Gerekli görülen diğer kanıtlar veya destekleyici belgeler: VIII. İletişimlerinizi nereye göndermelisiniz? Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights Human Rights Council Branch-Complaint Procedure Unit OHCHR- Palais Wilson United Nations Office at Geneva CH-1211 Geneva 10, Switzerland Fax: (+41 22) 917 90 11 E-mail: CP@ohchr.org Website: http://www.ohchr.org/EN/HRBodies/HRC/Pages/HRCIndex.aspx

Özel Usuller/Prosedürler

İnsan hakları ihlali iddialarına ilişkin şikayetler

Genel Bakış	Özel Prosedür mekanizmaları, görev alanlarına giren insan hakları ihlalleri iddiaları konusunda, mektup yazışmaları yoluyla Devletler, sivil toplum örgütleri ve iş dünyası ve hükümetler arası örgütler de dahil olmak üzere devlet dışı aktörlerle doğrudan temasa geçebilir.
Kimler şikâyette bulunabilir?	İddia edilen ihlallerin mağduru olduğunu iddia eden veya bu iddialar hakkında güvenilir bilgiye sahip olduğunu iddia eden aşağıdakilerden herhangi biri: BireylerBirey veya topluluk gruplarıSivil toplum kuruluşlarıUlusal insan hakları organları
Şikâyette bulunmak için uygunluk kriterleri nelerdir?	Her uzman, belirli bir başvuru hakkında harekete geçip geçmeyeceğine, aldığı bilgilere ve görev kapsamına dayanarak karar verecektir. Bu karar aynı zamanda uzmanlar için Davranış Kuralları’nda (“İnsan Hakları Konseyi Özel Prosedürleri Yetki Sahiplerinin Davranış Kuralları”, İnsan Hakları Konseyi kararı 5/2) belirtilen kriterlere de bağlıdır: bildirim açıkça asılsız veya siyasi amaçlı olmamalıdır;Bildirim, iddia edilen insan hakları ihlallerinin gerçeklere dayalı bir tanımını içermelidir;Bildirimdeki dil küfürlü olmamalıdır;Bildirim güvenilir ve ayrıntılı bilgilere dayalı olarak sunulmalıdır;Bildirim sadece kitle iletişim araçları tarafından yayılan haberlere dayanmamalıdır. Uzmanlar, ilgili Devletin uluslararası veya bölgesel bir insan hakları sözleşmesini onaylamış olmasını veya mağdur olduğu iddia edilen kişinin bir başvuru göndermek için iç hukuk yollarını tüketmiş olmasını şart koşmamaktadır. .
Kime karşı şikâyette bulunabilirsiniz?	Birleşmiş Milletler üyesi herhangi bir devlet (belirli insan hakları sözleşmelerini onaylamış olmalarına gerek olmaksızın) Hükümetler arası kuruluşlar İşletmeler de dahil olmak üzere devlet dışı aktörler
Ne hakkında şikâyette bulunabilirsiniz?	Özel Prosedürlerin yetki alanına giren insan haklarının her yönü.   geçmişteki insan hakları ihlalleri – bunlar bir suç duyurusu mektubunun konusu olabilir;devam eden veya potansiyel insan hakları ihlalleri – acil bir başvurunun konusu olabilir;uluslararası insan hakları hukuku ve standartlarına uymayan yasa, mevzuat, politika veya uygulamalarla ilgili endişeler
Şikâyet prosedürü kamuya açık mı?	Özel Prosedürlerin yetki sahipleri tarafından Hükümetlere gönderilen mektuplar en fazla 60 gün süreyle gizli kalır. Taslak mevzuat ve politikalar hakkında Hükümetlere gönderilen mektuplar en fazla iki iş günü boyunca gizli kalır.
Belirli bir mekanizmaya şikâyette bulunmanın avantajları/etkileri nelerdir?	Henüz gerçekleşmemiş ancak gerçekleşme riski yüksek olan ihlaller hakkında şikâyette bulunabilirsiniz.Uluslararası insan hakları normları ve standartları ile tam olarak uyumlu olmadığı düşünülen taslak mevzuat, politika veya uygulama hakkında şikâyette bulunabilirsiniz.Prosedür çok çeviktir:iç hukuk yollarını tüketmiş olmanız gerekmez;Hakkında şikâyette bulunduğunuz Devletin belirli bir insan hakları sözleşmesini onaylamış olması gerekmez; veProsedür, diğer uluslararası ve bölgesel şikâyet prosedürlerine paralel olarak kullanılabilir.Sonuç şeffaftır: gönderilen mektuplar ve alınan cevaplar, gizlilik süresi sona erdiğinde kamuya açık hale getirilir.
Bir şikâyette bulunduğumda ne olur?	Bilgi alındığında taranır ve ilgili Özel Prosedürler yetki sahiplerine yönlendirilir. Uzmanlar, vakayı ele alıp almayacaklarını belirlemek için alınan bilgileri inceleyeceklerdir.   Eğer bir veya daha fazla uzman belirli bir vakayı ele almaya karar verirse, bu durum size bildirilmeyecektir. Vakayı ele alan mektup, kamuya açık başvuru sitesinde ve her yıl İnsan Hakları Konseyi’ne sunulan üç rapordan birinde kamuya açık hale gelir.
Ne kadar zaman alır?	Özel Prosedürler mümkün olduğunca çabuk hareket etmeye çalışır. En ciddi ve acil vakalara dikkat edilir. Şikayetler sunuldukları tarihten itibaren 24 saat içinde ele alınabilir. Ancak, özellikle başvuruda yeterli bilgi bulunmadığı durumlarda bu süre uzayabilir.
Şikâyette bulunmak için sonraki adımlar nelerdir?	Çevrimiçi gönderim aracını kullanın (önerilir) VEYA şikayeti e-posta veya posta yoluyla gönderin (OHCHR-UNOG, 8-14 Avenue de la Paix, 1211 Cenevre 10, İsviçre).   Daha fazla bilgi edinin: Özel Prosedürler İletişim ana sayfası

Evrensel Periyodik İnceleme – EPİ (Universal Periodic Review-UPR)

Evrensel Periyodik İnceleme (EPİ), İnsan Hakları Konseyi’nin 15 Mart 2006 tarihinde BM Genel Kurulu tarafından 60/251 sayılı kararla kurulmasıyla oluşturulmuştur. Bu kararla Konsey’e “her bir Devletin insan hakları yükümlülüklerini ve taahhütlerini yerine getirip getirmediğinin, nesnel ve güvenilir bilgilere dayalı olarak, kapsamın evrenselliğini ve tüm Devletlere eşit muamele yapılmasını sağlayacak şekilde evrensel bir periyodik incelemesini yapma” görevi verilmiştir.

İncelemeler, her beş yılda bir Konseyin 47 üyesinden oluşan UPR Çalışma Grubu tarafından yürütülür; ancak herhangi bir BM Üye Devleti, incelenen Devletlerle yapılan tartışmaya/diyaloga katılabilir. Her Devlet incelemesine, raportör olarak görev yapan ve “troika” olarak bilinen üç Devletten oluşan gruplar yardımcı olur. Her bir Devlet için troykaların seçimi, Genel Kurul’da Konsey üyeliği için yapılan seçimlerin ardından kura çekimi yoluyla gerçekleştirilir.

İncelemelerin dayandığı belgeler şunlardır:

1. İncelenen Devlet tarafından sağlanan ve “ulusal rapor” şeklinde olabilen bilgiler;
2. Özel Prosedürler olarak bilinen bağımsız insan hakları uzmanları ve gruplarının, insan hakları sözleşme organlarının ve diğer BM kuruluşlarının raporlarında yer alan bilgiler;
3. ulusal insan hakları kurumları ve sivil toplum kuruluşları dahil olmak üzere diğer paydaşlardan gelen bilgiler.

STK’lar, gözden geçirme sırasında değerlendirilen “diğer paydaşlar” raporuna eklenebilecek bilgiler sunabilirler. Sağladıkları bilgilere, inceleme sırasında Çalışma Grubu toplantısında interaktif tartışmaya katılan Devletlerden herhangi biri tarafından atıfta bulunulabilir. STK’lar EPİ Çalışma Grubu oturumlarına katılabilir ve Devlet incelemelerinin sonuçlarının değerlendirildiği İnsan Hakları Konseyi’nin olağan oturumunda açıklamalarda bulunabilirler.

Evrensel Periyodik İnceleme’ye dair daha fazla bilgi için kaynaklar

EVRENSEL PERİYODİK İNCELEME SİVİL TOPLUM ÖRGÜTLERİNİN ETKİN KATILIMI İÇİN KILAVUZ Evrensel Periyodik İzleme (epi-turkiye.net)

Evrensel Periyodik İncelemeye katılan Sivil Toplum Örgütleri için kapsamlı bir rehber

Sivil Toplum için Uygulama Kılavuzu Evrensel Periyodik İnceleme